Φιλοσοφίες της ελευθερίας

Abstract

Θέμα του συγγράμματος είναι αρχικώς και κυρίως η μελέτη διαφορετικών προσεγγίσεων στην έννοια της ελευθερίας στη νεότερη και σύγχρονη πολιτική σκέψη, και ειδικότερα στα έργα των Κ. Μαρξ, Ι. Καντ, Α. Μπερλίν, Τζ. Στ. Μιλλ, Κ. Καστοριάδη, Μ. Φουκώ κ.ά., και, εν συνεχεία, η σύνδεση μιας ερμηνείας της ελευθερίας με τη σύγχρονη συζήτηση γύρω από τα «κοινά» και τη δημοκρατία. Στα πρώτα κεφάλαια εξετάζονται δύο κρίσιμες ερμηνείες της ελευθερίας στο έργο του Μαρξ και του Καντ και θα δειχθεί πώς η απόδοση πάγιων χαρακτηριστικών στα ελεύθερα πρόσωπα περιορίζει το εύρος της ελεύθερης επιλογής. Έπειτα, διερευνώνται δύο παραδοσιακές εναλλακτικές προτάσεις, η αρνητική ελευθερία και η πειραματική ελευθερία του Τζ. Στ. Μιλλ και καταδεικνύονται οι ανεπάρκειές τους. Η μελέτη μιας γόνιμης θεώρησης της ελευθερίας στη σύγχρονη σκέψη επιχειρείται με άξονα το σχετικό έργο του Κ. Καστοριάδη και του Μ. Φουκώ, δευτερευόντως. Η σύγχρονη έννοια της «αγωνιστικής ελευθερίας» εντοπίζεται σε ένα ευρύ φάσμα της πολιτικής σκέψης των τελευταίων δεκαετιών, από τις θεωρίες της αγωνιστικής δημοκρατίας έως τον φιλελεύθερο πλουραλισμό και τα σύγχρονα κινήματα για την παγκόσμια δικαιοσύνη. Συνδυάζει τη φαντασία, τον ριζικό αναστοχασμό, τον πλουραλισμό και τον διαρκή αγώνα ενάντια στις κλειστές ταυτότητες, για να αναπτύξει περαιτέρω μαρξικές και φιλελεύθερες ιδέες. Το βιβλίο εξετάζει μια σειρά πολιτικών και φιλοσοφικών ζητημάτων τα οποία εγείρουν μια αγωνιστική θεώρηση της ελευθερίας που αρνείται την ύπαρξη αντικειμενικών θεμελίων στην επιστήμη, την ιστορία και την ηθική. Τα δύο τελευταία κεφάλαια πραγματεύονται την προβληματική της ηγεμονίας-αντιηγεμονίας (Ε. Λακλάου, Ρ. Ντέη κ.ά.) και των «κοινών» στη σύγχρονη θεωρία (Ε. Όστρομ κ.ά.), δηλαδή των συλλογικών πόρων που γίνονται αντικείμενο δημοκρατικής συλλογικής διαχείρισης από τοπικές κοινωνίες, ώστε να αναζητηθούν πρόσφορες πολιτικές δομές που θα μπορούσαν να προάγουν κοινωνικά την ιδέα της αγωνιστικής ελευθερίας.

The subject of the text is first and foremost the study of different approaches to the concept of freedom in modern and contemporary political thought, and in particular in the works of C. Marx, I. Kant, A. Berlin, J. St. Mill, C. Castoriadis, M. Foucault, etc., and, subsequently, the connection of an interpretation of freedom with the contemporary debate on the "commons" and democracy. The first chapters will examine two crucial interpretations of freedom in the work of Marx and Kant and show how the attribution of fixed attributes to free persons limits the scope of free choice. Then, two traditional alternatives, negative freedom and J.S. St. Thomas' experimental freedom, are explored. Mill and demonstrate their shortcomings. The study of a fruitful consideration of freedom in contemporary thought is attempted, with the relevant work of K. Castoriadis and M. Foucault as a secondary focus. The contemporary notion of 'agonistic freedom' can be found in a wide range of political thought of recent decades, from theories of agonistic democracy to liberal pluralism and contemporary movements for global justice. It combines imagination, radical reflection, pluralism and the ongoing struggle against closed identities to further develop Marxist and liberal ideas. The book examines a range of political and philosophical issues that raise an agonistic vision of freedom that denies the existence of objective foundations in science, history and ethics. The last two chapters deal with the problematics of hegemony-antihegemony (E. Laklau, R. Dei, etc.) and the 'commons' in contemporary theory (E. Ostrom, etc.), i.e. collective resources that are subject to democratic collective management by local societies, in order to look for suitable political structures that could socially promote the idea of agonistic freedom.