Michel Foucault και Αγωνιστική ελευθερία

Abstract

To έκτο κεφάλαιο αναλύει την έννοια της «αγωνιστικής ελευθερίας» με βάση το έργο του Μ. Φουκώ. Η αντίληψη αυτή αρνείται την πίστη σε αναγκαίους, αμετάβλητους κανόνες που οριοθετούν εκ προοιμίου τη σκέψη και τη δράση. Σε αντιδιαστολή, επίσης, με την αρνητική ελευθερία, προτείνει τη διερεύνηση των θεμελιωδών αρχών της συμπεριφοράς, τον αναστοχαστικό έλεγχο ασυνείδητων δυνάμεων και προσκολλήσεων. Κατά δεύτερον, η αγωνιστική ελευθερία επιδιώκει να καλλιεργήσει την ικανότητα των δρώντων να δημιουργούν το νέο και να υπερβαίνουν τα παραδεδομένα. Παράλληλα, όμως, ενσωματώνει τις διαγνώσεις της «κριτικής του υποκειμένου» και αποκηρύσσει τη φαντασίωση της ελευθερίας ως κυριαρχίας. Το υποκείμενο οριοθετείται εγγενώς, εσωτερικά και εξωτερικά, από τις κοινωνικο-ιστορικές δομές, τις συνειδητές και μη ορμές, το σώμα και τη φύση. Η ελευθερία δεν είναι μια κατάσταση που επιτυγχάνεται άπαξ και δια παντός, αλλά ένας διαρκής αγώνας εναντίον των πολλαπλών της περιορισμών. Προχωρώντας την πραγμάτευση της αγωνιστικής ελευθερίας που ξεκινήσαμε στα προηγούμενα κεφάλαια με άξονα το έργο του Κ. Καστοριάδη, το παρόν κεφάλαιο εμβαθύνει στη σκέψη του Μ. Φουκώ και τη δική του προσέγγιση στην αγωνιστική ελευθερία. Ο Φουκώ διαφέρει από τον Καστοριάδη μεταξύ άλλων γιατί επεξεργάζεται μια ιδιαίτερη μεθοδολογία και αναλυτική για την κατανόηση του τρόπου που διαμορφώνεται το υποκείμενο και η εμπειρία του, με βάση τρεις άξονες. Η ερμηνευτική αυτή, ωστόσο, η οποία τον καθοδηγεί σε συγκεκριμένες ιστορικές αναλύσεις συγκεκριμένων εμπειριών και μορφών του υποκειμένου, προϋποθέτει ή υποδεικνύει μια ορισμένη αντίληψη για το τι είναι το υποκείμενο (άτομο) και η κοινωνία : είναι ένα ον που δημιουργείται ιστορικά μέσα από την αλληλεπίδραση λόγων (συστημάτων ιδεών και προτάσεων), σχέσεων εξουσίας και πρακτικών του εαυτού, με τις οποίες τα άτομα παρεμβαίνουν ενεργά στη συγκρότησή τους. Το κεφάλαιο υπεισέρχεται στις διάφορες έννοιες εξουσίας που συναντούμε στη σκέψη του Φουκώ -βιοεξουσία, ποιμαντική εξουσία κ.ο.κ.

Chapter Six analyzes the concept of “agonistic freedom” based on the work of Michel Foucault. This conception rejects belief in necessary, immutable rules that predetermine thought and action. In contrast to negative freedom, it advocates for the investigation of the fundamental principles of behavior, along with the reflective scrutiny of unconscious forces and attachments. Second, agonistic freedom aims to cultivate the agents’ capacity to create the new and to transcend what is already established. At the same time, however, it incorporates the insights of the "critique of the subject" and renounces the fantasy of freedom as domination. The subject is inherently bounded — both internally and externally — by socio-historical structures, conscious and unconscious drives, the body, and nature. Freedom is not a state to be achieved once and for all, but a continuous struggle against its multiple constraints. Continuing the discussion of agonistic freedom begun in the previous chapters through the work of Cornelius Castoriadis, this chapter deepens the analysis by engaging with Foucault’s thought and his own approach to agonistic freedom. Foucault differs from Castoriadis, among other things, in that he develops a distinct methodology and analytic framework to understand how the subject and its experience are shaped, based on three axes. This interpretive framework, which guides him in specific historical analyses of particular experiences and forms of subjectivity, presupposes or implies a certain conception of what the subject (the individual) and society are: a being historically constituted through the interaction of discourses (systems of ideas and propositions), power relations, and practices of the self — through which individuals actively participate in their own formation. The chapter also delves into the various notions of power found in Foucault’s work — biopower, pastoral power, and others.