Ελευθερία, αγωνισμός και δημιουργική πράξη κατά τον Κορνήλιο Καστοριάδη

Abstract

Το πέμπτο κεφάλαιο καταπιάνεται με την αγωνιστική ερμηνεία της ελευθερίας στο έργο του Καστοριάδη, τόσο στο επίπεδο του ατόμου όσο και μιας αυτόνομης κοινωνίας. Σύμφωνα με την προτεινόμενη επανερμηνεία της ελευθερίας, τα ελεύθερα άτομα και οι ελεύθερες συλλογικότητες χαράσσουν την πορεία τους στη ζωή λαμβάνοντας αναστοχαστικά αποφάσεις και επιλέγοντας από πραγματικά διαθέσιμες εναλλακτικές, oι οποίες όμως μπορούν να περιλαμβάνουν νέες δυνατότητες που φέρνουν στο φως οι ίδιοι οι δρώντες. Προσβλέπουν έτσι στην ελευθερία να αμφισβητούν, να αλλάζουν και να επανεπινοοούν τα πλαίσια της ύπαρξής τους πέρα από προκαθορισμένα όρια. Για να επεκταθεί ο ανοικτός αυτοπροσδιορισμός και το πραγματικό φάσμα των επιλογών και της ελεύθερης δημιουργίας απαιτούνται ιδιαίτερες προδιαθέσεις, πρακτικές και ρυθμίσεις. Η ελευθερία προϋποθέτει έτσι μια διαρκή διαδικασία κριτικής αντίστασης ενάντια στους κοινωνικούς και τους ψυχικούς φραγμούς και περιορισμούς. Η αγωνιστική επανερμηνεία της ελευθερίας από τον Καστοριάδη αναθεωρεί παραδεδομένες αντιλήψεις με τρόπους που αντιμετωπίζουν κριτικά τις αδυναμίες της ουσιοκρατικής ελευθερίας και της αρνητικής ελευθερίας. Αυτή η ανασυγκρότηση της έννοιας αναδεικνύει τις διαστάσεις της αυτονομίας, της ανοικτής επιλογής και της αυτοδημιουργίας, τις οποίες περιέβαλαν με αξία ο Μαρξ, ο Καντ και ο Μπερλίν, αλλά και υπέσκαψαν λόγω της προσήλωσής τους σε μια παγιωμένη, σταθερή σύλληψη του ατόμου και της «ουσίας του» ή λόγω της αδιαφορίας τους για τη συγκρότηση του εαυτού και τους περιορισμούς του

Chapter Five deals with the agonistic interpretation of freedom in the work of Castoriadis, both at the level of the individual and of an autonomous society. According to the proposed reinterpretation of freedom, free individuals and free collectives shape their life paths through reflective decision-making and by choosing among genuinely available alternatives — which may include new possibilities brought to light by the agents themselves. In this way, they aspire to the freedom to question, transform, and reinvent the frameworks of their existence beyond predetermined limits. For open self-determination and the real scope of choice and creative freedom to expand, specific dispositions, practices, and institutional arrangements are required. Freedom thus presupposes a continuous process of critical resistance against both social and psychic barriers and constraints. Castoriadis’s agonistic reinterpretation of freedom revises traditional conceptions in ways that critically address the shortcomings of both essentialist and negative conceptions of freedom. This reconstruction of the idea brings to the fore the dimensions of autonomy, open choice, and self-creation — values embraced by thinkers like Marx, Kant, and Berlin — but which were also undermined in their work due to their attachment to a fixed, stable conception of the individual and its "essence," or their disregard for the formation and limitations of the self.