Μετα-κριτικός φιλελευθερισμός και η αγωνιστική ελευθερία ως παράδειγμα σκέψης

Abstract

Τις τελευταίες δεκαετίες η σκέψη γύρω από την ελευθερία έχει σημαδευθεί και διαπεραστεί από μια δέσμη κοινών θεματικών που επέφεραν μια ευρύτερη αγωνιστική της αναδιατύπωση: την πολεμική κατά του οικουμενικού λόγου, τα όρια του ανθρώπινου υποκειμένου, την κριτική στην ουσιοκρατία. Μια πλατιά χορεία φιλελεύθερων και άλλων στοχαστών, από τους Joseph Raz (1986) και Richard Flathman (2003) ως τον Michel Foucault (1984a, 1988), τον Roberto Unger (2001) και τον Κορνήλιο Καστοριάδη (1985, 1990) σκιαγράφησαν νέες ιδέες για την ελευθερία με επάλληλους τρόπους και συγγενείς λογικές. Σε όλα αυτά τα θεωρητικά σχήματα, το υποκείμενο της ελευθερίας περιγράφεται με άξονα διαδικασίες κοινωνικής κατασκευής. Τα υποκείμενα δράσης εκκενώνονται από σταθερές ουσίες ή από μια συγκεκριμένη και οικουμενική ιδέα για το αγαθό. Και η ελευθερία είναι πάντοτε οριοθετημένη, ατελής και επεισοδιακή. Το επιχείρημα που ακολουθεί, ενδιατρίβει σε αυτή την ευρύτερη προβληματική, τα ανοίγματά της, τα διακυβεύματα και τα όριά της. Η αγωνιστική αυτοδημιουργία τοποθετείται στα σύγχρονα συμφραζόμενά της για να καταστεί ευκρινές το πώς και το γιατί προτείνει μια αναβαθμισμένη και πιο «ενάρετη» πρακτική της ελευθερίας για την εποχή μας. Από μια σκοπιά που προτάσσει τη σύγκρουση, την αμφισβήτηση και τη δημιουργική αλλαγή, η ανάλυση θα προβεί σε μια κριτική των νέων ιδεών για τη φιλελεύθερη αυτονομία που σχηματίστηκαν μετά τις ποικίλες επιθέσεις στο αυτόνομο υποκείμενο, πέρα από τις θεωρήσεις του Καστοριάδη και του Foucault που εξετάσαμε στα προηγούμενα κεφάλαια. Στη συνέχεια, θα επιδοθούμε σε μια συστηματική σύγκριση των δύο τελευταίων στοχαστών εμβαθύνοντας στις συγκλίσεις και τις αποκλίσεις τους στην ερμηνεία της αγωνιστικής αυτονομίας και, τέλος, θα αποδυθούμε σε μια προσπάθεια να απαντήσουμε στη στερεότυπη, πλέον, κριτική που ασκείται στην αγωνιστική αυτονομία με την κατηγορία ότι είναι εγωιστική ή μη ηθική ή πολιτικά αδιάφορη.

In recent decades, thought on freedom has been marked and permeated by a set of shared themes that have led to its broader, agonistic rearticulation: the polemic against universal discourse, the limits of the human subject, and the critique of essentialism. A wide range of liberal and other thinkers — from Joseph Raz (1986) and Richard Flathman (2003) to Michel Foucault (1984a, 1988), Roberto Unger (2001), and Cornelius Castoriadis (1985, 1990) — have outlined new ideas of freedom in overlapping ways and through related logics. Across these theoretical frameworks, the subject of freedom is described through the lens of processes of social construction. Agents of action are stripped of fixed essences or any specific, universal conception of the good. Freedom, accordingly, is always bounded, incomplete, and episodic. The argument that follows engages with this broader problematic — its openings, stakes, and limitations. Agonistic self-creation is placed within its contemporary context in order to clarify how and why it proposes an upgraded and more “virtuous” practice of freedom for our time. From a perspective that foregrounds conflict, questioning, and creative transformation, the analysis offers a critique of new conceptions of liberal autonomy that emerged in the wake of various attacks on the autonomous subject, extending beyond the accounts of Castoriadis and Foucault discussed in the previous chapters. It then turns to a systematic comparison of these two thinkers, deepening the exploration of their convergences and divergences in interpreting agonistic autonomy. Finally, it undertakes a response to the now-stereotypical criticism directed at agonistic autonomy — that it is egoistic, immoral, or politically indifferent.