Κορνήλιος Καστοριάδης: αγωνιστικό υποκείμενο, φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας και δημιουργία

Abstract

Το τέταρτο κεφάλαιο επεξεργάζεται μια άλλη ερμηνεία του υποκειμένου της ελευθερίας με βάση το έργο του Κ. Καστοριάδη και αναπτύσσει τη θεωρία του για τη φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας, η οποία αποτελεί το υπόβαθρο της αντίληψής του για την αυτόνομη κοινωνία και τη δημοκρατία. Η προσέγγιση αυτή χαρακτηρίζεται από μια παραγωγική διττή έμφαση στις κοινωνικές και τις ψυχικές πτυχές του ατόμου, με όλες τις συγκρούσεις και τα διάκενα που αναδύονται ανάμεσά τους. Το κυριότερο, ταυτίζει το υποκείμενο της ελευθερίας με μια ανοικτή, δυναμική ένταση ανάμεσα στους πολλούς περιορισμούς του, οι οποίοι δεν είναι δυνατό να γίνουν γνωστοί ή να ξεπεραστούν στο σύνολό τους, και την ικανότητα του υποκειμένου να υπερπηδά δεδομένα όρια. Σε αντίθεση με την αρνητική ελευθερία, η εν λόγω αντίληψη αναδεικνύει τη σημασία ποικίλων πρακτικών κριτικού αναστοχασμού και ψυχανάλυσης, που θα μπορούσαν να μειώσουν τον ετεροκαθορισμό από κοινωνικές προκαταλήψεις, ψυχικές προσκολλήσεις και υποσυνείδητες καθηλώσεις. Η έμφαση στις δημιουργικές δυνάμεις των ατόμων προβάλλει έναν ορίζοντα σκέψης και δράσης πέρα από δεδομένους φραγμούς. Η έμφαση, από την άλλη, στις δημιουργικές δυνάμεις του "ανώνυμου συλλογικού" και η θεωρία της κοινωνικής κατασκευής της κοινωνίας που οικοδομείται στη βάση τους επιτρέπει να συλλάβουμε ένα σχήμα κοινωνικής αυτοδιεύθυνσης ή ριζοσπαστικής δημοκρατίας όπου οι πολίτες είναι σε θέση να αμφισβητήσουν και να αναθεωρήσουν κάθε νόμο, κοινωνική σχέση και αρχή συνειδητοποιώντας ότι αποτελεί μια ιστορική θέσμιση.

Chapter Four elaborates on an alternative interpretation of the subject of freedom based on the work of Cornelius Castoriadis, developing his theory of the imaginary institution of society, which forms the foundation of his understanding of autonomous society and democracy. This approach is marked by a productive dual emphasis on both the social and the psychic dimensions of the individual, along with the tensions and gaps that arise between them. Most importantly, it identifies the subject of freedom with an open, dynamic tension between its many limitations — which can never be fully known or entirely overcome — and its capacity to transcend given boundaries. In contrast to negative freedom, this conception highlights the importance of various practices of critical reflection and psychoanalysis, which could reduce the heteronomous influences of social prejudices, psychic attachments, and unconscious fixations. The emphasis on the creative capacities of individuals points toward a horizon of thought and action beyond pre-established limits. Meanwhile, the emphasis on the creative powers of the “anonymous collective” and the theory of the social construction of society grounded in these powers allows us to conceive a model of social self-governance or radical democracy, in which citizens are able to question and revise any law, social relation, or principle by recognizing it as a historical institution.