Χριστιανοί και μουσουλμάνοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία

Abstract

Αντικείμενο του βιβλίου αποτελούν η θέση των χριστιανών και οι σχέσεις μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία από τις απαρχές μέχρι την κατάλυσή της. Πρόκειται για κεντρικό ζήτημα της ελληνικής νεότερης ιστορίας, καθώς και των άλλων βαλκανικών κρατών και της Τουρκίας, και βασικό αντικείμενο στο πλαίσιο της πανεπιστημιακής διδασκαλίας. Το βιβλίο εξετάζει με σφαιρικό τρόπο τις επιμέρους όψεις του σύνθετου αυτού ζητήματος, υιοθετώντας τις μεθοδολογικές προσεγγίσεις της κοινωνικής ιστορίας. Στόχος είναι να εκθέσει εποπτικά και με συγκριτικό τρόπο τις ποικίλες διαβαθμίσεις της μακρόχρονης συμβίωσης χριστιανών και μουσουλμάνων στον χώρο και τον χρόνο και να αναδείξει την πολυπλοκότητα της ιστορικής εμπειρίας με εύληπτο και κατανοητό τρόπο. Για τον λόγο αυτό, το βιβλίο και τα μαθησιακά αντικείμενα που το συνοδεύουν αξιοποιούν χαρακτηριστικές αφηγηματικές πηγές, έργα τέχνης, στοιχεία του υλικού πολιτισμού, λόγια και λαϊκή μουσική κλπ. Το βιβλίο αναπτύσσεται θεματικά, εμβαθύνοντας τόσο στην εξέλιξη του θεσμικού πλαισίου όσο και στις κοινωνικές δυναμικές σε τοπικό και υπερτοπικό επίπεδο. Στο επίκεντρο βρίσκονται οι ορθόδοξοι πληθυσμοί των Βαλκανίων και της Μικράς Ασίας, εξετάζονται όμως και οι εξελίξεις που αφορούν τους αρμένιους και τους άραβες χριστιανούς, καθώς και τους καθολικούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τα ζητήματα που εξετάζονται περιλαμβάνουν τους τρόπους ενσωμάτωσης των χριστιανικών Εκκλησιών και των μοναστικών ιδρυμάτων στο οθωμανικό πλαίσιο, τις θεσμικές όψεις της θέσης των χριστιανών υπηκόων και τις μεταβολές που επέφεραν στη θέση τους οι θεσμικές αναπροσαρμογές και οι ευρύτερες ιστορικές εξελίξεις, τις συνεργατικές και συγκρουσιακές όψεις της συμβίωσης με τους μουσουλμάνους, τον εξισλαμισμό και την αποστασία, τα φαινόμενα συγκρητισμού και υβριδισμού, τον ρόλο του ευρωπαϊκού παράγοντα στη διαμόρφωση των σχέσεων χριστιανών και μουσουλμάνων, καθώς και τα προβλήματα ερμηνείας που θέτουν οι διαφορετικές ιστοριογραφικές προσεγγίσεις.

The subject of the book is the position of Christians and the relations between Christians and Muslims in the Ottoman Empire from its beginnings until its collapse. This is a central issue in modern Greek historiography, as well as in that of the other Balkan states and Turkey, and a key subject in university teaching. The book examines comprehensively the particular aspects of this complex issue, adopting the methodological approaches of social history. The aim is to present in an insightful and comparative way the various gradations of the long-term symbiosis of Christians and Muslims in space and time and to highlight the complexity of the historical experience in an understandable and comprehensible manner. For this reason, the book and the accompanying learning objects make use of characteristic narrative sources, works of art, elements of popular culture, art and folk music, etc. The book is developed thematically, delving into both the development of the institutional framework and the unfolding of social processes at local and supra-local levels. The focus is on the Orthodox populations of the Balkans and Asia Minor, but the Armenian and Arab Christians, as well as the Catholics in the Ottoman Empire, are also dealt with. The issues examined include: the ways in which Christian Churches and monastic institutions were integrated into the Ottoman context; the institutional aspects of the position of Christian subjects and the changes brought about by later adjustments and wider historical developments; the cooperative and conflictual aspects of living together with Muslims; conversion to Islam and apostasy; the phenomena of syncretism and hybridity; the role of the European factor in shaping relations between Christians and Muslims; and the problems of interpretation posed by the different historiographical approaches.