Επικοινωνία στη Μουσικοθεραπεία

Abstract

Η μουσική, από την πρώτη στιγμή της παρουσίας της στην ανθρωπότητα, χρησίμευσε ως γλώσσα επικοινωνίας συναισθημάτων, ιδεών και βαθύτερων ανθρώπινων επιθυμιών που οι λέξεις δεν μπορούν να μεταφέρουν πλήρως (Ψαλτοπούλου, 2005). Ως γλώσσα, η μουσική αποτελείται από νόμους και συγκεκριμένες δομές που διευκολύνουν τη μετάδοση του νοήματος. Στην ουσία, είναι ένας ζωντανός οργανισμός, που αναλαμβάνει ενεργό ρόλο ως υποκείμενο και όχι ως αντικείμενο. Για το λόγο αυτό, ο Small (1998) αποκαλεί αξιοσημείωτα τη μουσική «musicking», υποδηλώνοντας μια ενεργητική διαδικασία δημιουργίας μουσικής. Η μουσική αγγίζει ταυτόχρονα τον άνθρωπο σε συναισθηματικό, πνευματικό, σωματικό και διανοητικό επίπεδο, καθώς οι ηχητικές δονήσεις, είτε ακούγονται είτε όχι, κινούνται και συντονίζονται με το σώμα, δημιουργώντας ένα είδος ρυθμικής αγκαλιάς. Ταυτόχρονα, περιέχει ένα καλλιτεχνικό στοιχείο, συχνά αυθόρμητο, ίσως απροσδόκητο και πλούσιο, που υπερβαίνει την καθημερινή εμπειρία και προκαλεί έκπληξη, κατάπληξη και μια αίσθηση υπέρβασης. Η ίδια η μουσική -και ακόμη περισσότερο η μουσικοθεραπεία- μπορεί να θεωρηθεί ως μια τριμερής οικογένεια, όπου η δομή και οι νόμοι αντιπροσωπεύουν έναν πατρικό ρόλο, η ρυθμική αγκαλιά προκαλεί μια μητρική αίσθηση και η τέχνη παίρνει τη θέση ενός ευφάνταστου και δημιουργικού παιδιού (Ψαλτοπούλου, 2012). Αυτό το κεφάλαιο αρχίζει με ένα εισαγωγικό περίγραμμα, παρουσιάζοντας μια μορφή σύνδεσης και επικοινωνίας μεταξύ των τεσσάρων στοιχείων της φύσης, των καιρικών συνθηκών, των τεσσάρων καταστάσεων της ανθρώπινης ψυχοπαθολογίας και της μουσικής, υπογραμμίζοντας την αξιοσημείωτη ικανότητα της μουσικής να κάνει τους ανθρώπους εγγενώς μουσικά όντα. Στη συνέχεια, το κεφάλαιο περιγράφει και αναλύει την επικοινωνία στο πλαίσιο της διαδραστικής μουσικοθεραπείας. Αν και πρωτίστως ανθρωπιστική, αυτή παρουσιάζεται μέσα από μια λακανική-ψυχαναλυτική προοπτική για τη δομή του ψυχισμού, συνδέοντάς την με την κλινική χρήση της μουσικής και μια νέα μορφή έκφρασης FA-fonie (FA-voice) που αναδύεται σε άτομα με ψυχωτική δομή του ψυχισμού κατά τη διάρκεια συνεδριών μουσικοθεραπείας, καθώς και στην κοινοτική μουσικοθεραπεία, καθοδηγώντας τα άτομα προς μια πιο λειτουργική επικοινωνία με τον εαυτό τους και τους άλλους. Η θεραπευτική προσέγγιση στη μουσικοθεραπεία είναι κυρίως διαδραστική-δημιουργική. Το θέμα εικονογραφείται με την παρουσίαση μιας περίπτωσης. Το κεφάλαιο περιλαμβάνει επίσης μια σύντομη παρουσίαση των τεσσάρων τύπων λόγου, όπως αναγνωρίστηκαν και ονομάστηκαν από τον Lacan, περιγράφοντας τέσσερις τύπους επικοινωνίας που παρατηρούνται και στη μουσικοθεραπεία (Ψαλτοπούλου, 2014α, β, γ, δ, ε, στ). Το θέμα αυτό διερευνάται μέσω τριών σύντομων μελετών περίπτωσης, καθώς και μιας τέταρτης παρουσίασης πρωτογενούς υλικού που περιέχει τα λόγια ενός ατόμου που αναζήτησε τη μουσικοθεραπεία ως θεραπευτική παρέμβαση για προσωπικά ζητήματα.

Music, from its earliest presence in humanity, has served as a language for communicating emotions, ideas, and deeper human desires that words cannot fully convey (Psaltopoulou, 2005). As a language, music is composed of laws and specific structures to facilitate the conveyance of meaning. In essence, it is a living organism, taking on an active role as a subject rather than as an object. For this reason, Small (1998) notably calls music "musicking," suggesting an active process of creating music. Music simultaneously touches humans on emotional, spiritual, physical and intellectual levels, since sound vibrations, whether heard or not, move and resonate with the body, creating a kind of rhythmic embrace. At the same time, it contains an artistic element, often spontaneous, perhaps unexpected and rich, transcending everyday experience to evoke surprise, astonishment, and a sense of transcendence. Music itself—and even more so music therapy—can be seen as a three-part family, where structure and laws represent a paternal role, the rhythmic embrace evokes a maternal sense, and the art takes the place of an imaginative and creative child (Psaltopoulou, 2012). This chapter begins with an introductory outline, illustrating a form of connection and communication among the four elements of nature, weather conditions, four states of human psychopathology, and music, highlighting music's remarkable capacity to make humans inherently musical beings. Following this, the chapter describes and analyzes communication within interactive music therapy. Although primarily humanistic, this is presented through a Lacanian-psychoanalytic perspective on the structure of the psyche, linking it to the clinical use of music and a new form of expression FA-fonie (FA-voice) that emerges in individuals with a psychotic structure of the psyche during music therapy sessions, as well as in Community Music Therapy, guiding individuals toward more functional communication with themselves and others. The therapeutic approach in music therapy is primarily interactive-creative. The topic is illustrated with a case presentation. The chapter also includes a brief presentation of the four types of discourse, as identified and named by Lacan, outlining four types of communication also observed in music therapy (Psaltopoulou, 2014a, b, c, d, e, f). This topic is explored through three brief case studies, along with a fourth presentation of primary material containing the words of an individual who sought music therapy as a therapeutic intervention for personal issues.