Επικοινωνία στη Διδασκαλία Μουσικής

Abstract

Αν το γνωστικό περιεχόμενο ενός μαθήματος δεν μπορεί να μεταδοθεί με ουσιαστικό τρόπο, είναι στην καλύτερη περίπτωση άχρηστο και δυνητικά επικίνδυνο. Ας μην ξεχνάμε ότι οι στάσεις απέναντι στη μάθηση διαμορφώνονται νωρίς στη ζωή και, στην περίπτωση της μουσικής εκπαίδευσης, μπορεί να οδηγήσουν στη διαμόρφωση είτε μιας μουσικής είτε μιας μη μουσικής αυτοεικόνας (Custodero, 2003). Αν δούμε τη μουσική εκπαίδευση μέσα από τον φακό της μουσικής επικοινωνίας και της επικοινωνιακής μουσικότητας (Malloch & Trevarthen, 2009), θα τη δούμε ως ένα διαδραστικό κοινωνικό φαινόμενο που περιλαμβάνει τόσο έναν ανταποκριτικό όσο και έναν δεκτικό ρόλο τόσο για τον μαθητή όσο και για το μουσικό υλικό. Σε ένα τέτοιο παιδαγωγικό πλαίσιο, οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να είναι προετοιμασμένοι όχι μόνο να σχεδιάζουν και να διεξάγουν μαθήματα αλλά και να παρατηρούν προσεκτικά τον μαθητή. Για τους εκπαιδευτικούς, η επικοινωνία αρχίζει με την προσεκτική ακρόαση και παρατήρηση. Ένας δάσκαλος που σέβεται την εγγύτητα των μουσικών εμπειριών, ενώ τολμά να διευρύνει τα όρια, κερδίζει οφέλη πέρα από τα προφανή -όπως το να μαθαίνει για τους μαθητές του- και αποκτά μεγαλύτερη αυτογνωσία (Custodero, 2008). Η απλή καθημερινή παρατήρηση καθώς και η επιστημονική έρευνα σε πολλές περιπτώσεις μπορούν να μας δείξουν την έκταση και την ποικιλομορφία των λειτουργιών της επικοινωνίας, τόσο της λεκτικής όσο και της μη λεκτικής, στην ανθρώπινη αλληλεπίδραση. Σε επιστημονικό επίπεδο, οι μελέτες αυτές διεξάγονται από ειδικούς σε διάφορους τομείς, όπως η ανθρωπολογία, η ψυχολογία, η κοινωνιολογία, η παιδαγωγική και οι σπουδές επικοινωνίας, μεταξύ άλλων. Τα αποτελέσματα αυτών των μελετών απευθύνονται συνήθως σε ειδικούς στους αντίστοιχους τομείς στους οποίους έχουν διεξαχθεί. Η επικοινωνία μπορεί να θεωρηθεί ως μια διαδικασία ανταλλαγής μηνυμάτων. Μπορεί επίσης να θεωρηθεί ως ένα δυναμικό σύστημα που περιλαμβάνει δύο ή περισσότερα άτομα που συμμετέχουν ενεργά σε μια διαδικασία. Αυτό δεν σημαίνει αυτόματα ότι τα άτομα αυτά μεταδίδουν μηνύματα- μπορεί να τα λαμβάνουν ή να τα επεξεργάζονται. Από αυτή την άποψη (Winkin, 1993), η επικοινωνία είναι μια συνεχής κοινωνική διαδικασία που περιλαμβάνει την ομιλία, τις χειρονομίες, το βλέμμα και τον διαπροσωπικό χώρο. Οι λειτουργίες της επικοινωνίας στην ανθρώπινη δραστηριότητα μπορεί να περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, τη συμπλήρωση, την ενίσχυση ή τη ρύθμιση της λεκτικής επικοινωνίας μέσω της μη λεκτικής επικοινωνίας (Ekman & Friesen, 1969), την αποκάλυψη συναισθηματικών καταστάσεων, την ανάδειξη διαφόρων πτυχών της προσωπικότητας (Exline, Ellyson, Long, 1975- Exline, 1976) και την παροχή πληροφοριών που διαμορφώνουν τις εντυπώσεις (Imada & Hakel, 1977). Μπορούν να αποκαλύψουν τις προτιμήσεις ή τις αντιπάθειές μας για συγκεκριμένους ανθρώπους, καταστάσεις ή ιδέες (Mehrabian, 1972), να ενισχύσουν την πειστικότητα (McGinley, LeFevre & McGinley, 1975) και να επηρεάσουν την απόδοση των άλλων (Word, Zanna, Cooper, 1974). Ο Petrovski (1990) γράφει για την ανάγκη κοινών δραστηριοτήτων, οι οποίες δημιουργούν επικοινωνία με τρεις τρόπους: μέσω του λόγου, των αισθήσεων και της αλληλεπίδρασης. Στην πρώτη περίπτωση, την ομιλία, η επικοινωνία επιτυγχάνεται μέσω της χρήσης της γλώσσας. Στη δεύτερη περίπτωση, η επικοινωνία μέσω των αισθήσεων επιτυγχάνεται όταν υπάρχει αμοιβαία κατανόηση και εκτίμηση μεταξύ των ανθρώπων. Με άλλα λόγια, όταν αυτή η αμοιβαία κατανόηση ή εκτίμηση απουσιάζει, οι άνθρωποι μπορεί να δημιουργήσουν εμπόδια στην επικοινωνία, είτε σκόπιμα είτε ακούσια, μειώνοντας ή ακόμη και σταματώντας τη λήψη των αισθητηριακών πληροφοριών. Η τρίτη περίπτωση αφορά την επικοινωνία που επιτυγχάνεται μέσω της αλληλεπίδρασης και αφορά το σύνολο των αμοιβαίων διαπροσωπικών σχέσεων που διαμορφώνονται μέσω κοινών ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Στο πλαίσιο κοινών δραστηριοτήτων, είτε σε μεγάλες είτε σε μικρές ομάδες, οι άνθρωποι εμπλέκονται με τρόπους που δημιουργούν τριβές, συμφωνίες, συμπάθειες, αντιπάθειες, ομαδικότητα ή αντιπαλότητα και μια ποικιλία συναισθημάτων και εσωτερικών καταστάσεων. Όλα αυτά αναδύονται και υπάρχουν μόνο στο πλαίσιο της επικοινωνίας που δημιουργείται από αυτή την κοινή δραστηριότητα. Σε αυτό το κεφάλαιο, θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε τα διακριτά χαρακτηριστικά της επικοινωνίας στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών πλαισίων και της μαθησιακής διαδικασίας. Θα επικεντρωθούμε στην επικοινωνία σε «κανονικές» καταστάσεις και περιστάσεις, χωρίς να θίξουμε εξειδικευμένους τομείς επικοινωνίας, όπως αυτούς που σχετίζονται με την ειδική αγωγή, τον αυτισμό, τη σχιζοφρένεια, τα ψυχοθεραπευτικά ή ψυχαναλυτικά προγράμματα κ.λπ. της επικοινωνίας που σχετίζεται με τις εκφράσεις του προσώπου, τη βλεμματική επαφή, τις φωνητικές ιδιότητες και τη σωματική εμφάνιση, καθώς αυτές μπορεί να περιέχουν μεγάλο μέρος των ανταλλασσόμενων πληροφοριών. Θα εστιάσουμε επίσης στην παρουσίαση των μη λεκτικών χαρακτηριστικών της επικοινωνίας που σχετίζονται με τις πολιτισμικές διαφορές, τη χρήση του χώρου, τις κινήσεις και τις χειρονομίες, τις εκφράσεις του προσώπου, την επαφή με τα μάτια, τις φωνητικές ιδιότητες και τη σωματική εμφάνιση, καθώς αυτές μπορεί να περιέχουν μεγάλο μέρος των ανταλλασσόμενων πληροφοριών.

If the cognitive content of a lesson cannot be conveyed in a meaningful way, it is at best useless and potentially dangerous. Let us not forget that attitudes toward learning are shaped early in life, and in the case of music education, they can result in the formation of either a musical or a non-musical self-image (Custodero, 2003). If we view music education through the lens of musical communication and communicative musicality (Malloch & Trevarthen, 2009), we will see it as an interactive social phenomenon that involves both a responsive and a receptive role for both the student and the musical material. In such a pedagogical framework, teachers should be prepared not only to design and conduct lessons but also to carefully observe the student. For teachers, communication begins with attentive listening and observation. A teacher who respects the closeness of musical experiences while daring to push boundaries gains benefits beyond the obvious—such as learning about their students—and gains greater self-awareness (Custodero, 2008). Simple daily observation as well as scientific research in many cases can show us the extent and diversity of the functions of communication, both verbal and non-verbal, in human interaction. At a scientific level, these studies are conducted by specialists in various fields such as anthropology, psychology, sociology, pedagogy, and communication studies, among others. The results of these studies are typically addressed to specialists in the respective fields in which they have been conducted. Communication can be seen as a process of message exchange. It can also be viewed as a dynamic system involving two or more individuals who actively participate in a process. This does not automatically imply that these individuals are transmitting messages; they may be receiving or processing them. From this perspective (Winkin, 1993), communication is a continuous social process that includes speech, gestures, gaze, and interpersonal space. The functions of communication in human activity can include, for example, supplementing, reinforcing, or regulating verbal communication through non-verbal communication (Ekman & Friesen, 1969), revealing emotional states, highlighting various aspects of personality (Exline, Ellyson, Long, 1975; Exline, 1976), and providing information that shapes impressions (Imada & Hakel, 1977). They can reveal our preferences or dislikes for specific people, situations, or ideas (Mehrabian, 1972), enhance persuasiveness (McGinley, LeFevre & McGinley, 1975), and influence the performance of others (Word, Zanna, Cooper, 1974). Petrovski (1990) writes about the need for shared activities, which create communication in three ways: through speech, senses, and interaction. In the first case, speech, communication is achieved through the use of language. In the second case, communication through the senses is achieved when there is mutual understanding and appreciation between people. In other words, when this mutual understanding or appreciation is absent, people may create barriers to communication, either intentionally or unintentionally, by reducing or even stopping the reception of sensory information. The third case involves communication achieved through interaction and pertains to the set of mutual interpersonal relationships formed through shared human activities. In the context of joint activities, whether in large or small groups, people engage in ways that create friction, agreements, likes, dislikes, teamwork, or rivalry, and a variety of emotions and internal states. All of these emerge and exist only within the context of the communication generated by this shared activity. In this chapter, we will attempt to present the distinct characteristics of communication within educational settings and the learning process. We will focus on communication in "normal" situations and circumstances, without touching on specialized areas of communication, such as those related to special education, autism, schizophrenia, psychotherapeutic or psychoanalytic programs, etc. of communication related to facial expressions, eye contact, vocal qualities, and physical appearance, as these may contain a large part of the exchanged information. We will also focus on the presentation of non-verbal characteristics of communication related to cultural differences, the use of space, movements and gestures, facial expressions, eye contact, vocal qualities, and physical appearance, as these may contain a large part of the exchanged information.