Η δυαδική αντίθεση παραδείσου και κόλασης

Abstract

Βασιζόμενοι σε πρωτογενείς βυζαντινές πηγές και σε έναν εξαιρετικά μεγάλο όγκο αδημοσίευτου υλικού με σκηνές της Μέλλουσας Κρίσης, από τη βυζαντινή και τη μεταβυζαντινή παράδοση, αλλά και σε προφορικές μαρτυρίες του λαϊκού πολιτισμού, εξετάζεται η μορφή βιοεξουσίας που κατασκευάζει η εικόνα της κόλασης, όπου δηλώνονται με σαφήνεια οι έκπτωτοι του παραδείσου. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι στις σκηνές βασανισμού τα κολαζόμενα σώματα παριστάνονται ενίοτε με τις εκκρίσεις τους και, συνεπώς, καθίστανται σώματα μολυσματικά. Στο πλαίσιο αυτό, η φύση της κόλασης συνιστά τόπο αναφοράς ως ετεροτοπία που οριοθετεί το περιβάλλον της ετερότητας, την οποία χαρακτηρίζει η ανασφάλεια και η διακινδύνευση της διακόρευσης. Είναι ο τόπος της εξουσίας του δαιμονικού, το οποίο αντιπροσωπεύει την αποφόρτιση του θυμικού, τη ζωικότητα της αναπαραγωγής και την έκρυθμη σεξουαλικότητα, την τερατόμορφη και απάνθρωπη φύση, έκδηλη στη φαντασιακή αναπαράσταση του μελανόμορφου και πτερωτού τέρατος με υβριδικά χαρακτηριστικά, γνώριμου στον λαϊκό πολιτισμό. Το τελευταίο εκφράζει τη διαπλοκή σεξουαλικότητας και γενετικής ανωμαλίας που κάθε άλλο παρά αποστασιοποιείται από τη ζωική πρωτογένεια. Από την άλλη πλευρά, η σωτηρία του παραδείσου υποδεικνύεται, κατ’ αντιδιαστολή προς την καταστροφή της κόλασης, με την κατασκευή ενός οικείου και ενός αλλότριου σώματος, ενός αρτιμελούς σώματος και ενός σώματος που απώλεσε την ακεραιότητά του και είναι επιδεκτικό μιαρότητας, στην οποία προσγράφονται εμφατικά οι συμπαραδηλώσεις πρακτικών βιασμού (απώλεια της καθαρότητας). Συνεπώς, το περιβάλλον της κόλασης, σε αντιδιαστολή προς εκείνο του παραδείσου, καθιστά σαφή τη διάκριση μεταξύ σωματοποιημένης και αποσωματοποιημένης κατάστασης, ενώ ο παράδεισος, χάριν της αγαμίας, τίθεται εκτός των στενών ορίων της δημογραφικής (αναπαραγωγικής) αγωνίας.

Based on primary Byzantine sources and on an extremely large number of unpublished material with scenes of the Last Judgment, from Byzantine and post-Byzantine tradition, but also on oral testimonies of Greek popular culture, we examine the form of biopower constructed by the image of hell, where the fallen from paradise. It is no coincidence that in the scenes of torture the bodies in hell are sometimes represented by their secretions and therefore they become infectious bodies. In this context the nature of hell is referred as heterotοpic that delimits the environment of otherness which is characterized from uncertainty and runs the risk of deflowerment Hell is the place of the demonic, which represents the discharge of the thymic, the animality of reproduction and unrhythmic sexuality, the monstrous and inhuman nature, evident in the fantasy representation of the black-faced and winged monster with hybrid features, familiar in popular culture. The latter expresses the entanglement of sexuality and genetic abnormality which is anything but distanced from animal primogeniture. On the other hand, the salvation of heaven is indicated, in contrast to the destruction of hell, by the construction of a familiar and an alien body, an able-bodied body and a body that has lost its integrity and is miasmatic, to which are emphatically subscribed the co-demonstrations of rape practices (loss of purity). Consequently, the environment of hell, in contrast to that of heaven, makes clear the distinction between embodied and disembodied states, while heaven, for the sake of celibacy, is placed outside the narrow limits of demographic (reproductive) anguish.