Εισαγωγή στη Θεωρία του Βέλτιστου (Optimality Theory)

Abstract

Βασικός στόχος του εγχειριδίου είναι να εξοικειώσει τους προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές/-τριες γλωσσολογίας με το θεωρητικό μοντέλο της Θεωρίας του Βέλτιστου, η οποία είναι ευρύτερα γνωστή ως ΟΤ, από το ακρωνυμικό του αγγλικού όρου Optimality Theory. Πρόκειται για ένα μοντέλο φωνολογικής ανάλυσης που αρχικά προτάθηκε από τους Prince και Smolensky στο πλαίσιο της Γενετικής Γλωσσολογίας (Generative Linguistics) (Chomsky 1957) σε μια εκτενή επιστημονική έκθεση το 1993. Το παρόν εγχειρίδιο αποτελείται από οκτώ κεφάλαια και διαρθρώνεται ως εξής: Στο Κεφάλαιο 1 παρουσιάζονται οι βασικές έννοιες και αρχές της Θεωρίας του Βέλτιστου και αναπτύσσεται με λεπτομέρεια ένα παράδειγμα φωνολογικής ανάλυσης στο συγκεκριμένο θεωρητικό πλαίσιο. Το Κεφάλαιο 2 εστιάζει σε τρία σημαντικά προβλήματα που απασχόλησαν ή εξακολουθούν να απασχολούν τη φωνολογική έρευνα και τις απαντήσεις/λύσεις που προσφέρει σ’ αυτά η Θεωρία του Βέλτιστου. Στο Κεφάλαιο 3 εξετάζεται ο τρόπος με τον οποίο η Θεωρία του Βέλτιστου αναλύει φωνολογικές αντιθέσεις, αλλοφωνικές σχέσεις και διαδικασίες ουδετεροποίησης μέσω της επανιεράρχησης περιορισμών μαρκαρίσματος και πιστότητας. Τα κεφάλαια 4 και 5 πραγματεύονται διαδικασίες του διεπιπέδου φωνολογίας - μορφολογίας. Ειδικότερα, το Κεφάλαιο 4 παρουσιάζει τους περιορισμούς Γενικευτικής Ευθυγράμμισης (Generalized Alignment) και εξετάζει τον ρόλο των συγκεκριμένων περιορισμών στην κατασκευή δομών με ενθήματα ή δομών σχηματιστικής μορφολογίας. Το Κεφάλαιο 5 εστιάζει σε αναδιπλασιαστικές διαδικασίες υπό το πρίσμα πάντα της Θεωρίας του Βέλτιστου. Η γλωσσική κατάκτηση από την οπτική της Θεωρίας του Βέλτιστου είναι το αντικείμενο του Κεφαλαίου 6. Τα εκφωνήματα των παιδιών στις απαρχές της κατάκτησης χαρακτηρίζονται από αμαρκάριστους φθόγγους και αμαρκάριστες δομές, διαπίστωση που οδήγησε στην πρόταση ότι η αρχική γραμματική συνίσταται από την ιεραρχία MARKEDNESS ≫ FAITHFULNESS. Μέσω της επανιεράρχησης των περιορισμών, το σύστημα εξελίσσεται και σταδιακά κάνουν την εμφάνισή τους πιο σύνθετες δομές. Κάθε επανιεράρχηση αντιστοιχεί σε ενδιάμεσες γραμματικές και όλες μαζί συνθέτουν την αναπτυξιακή οδό που ακολουθούν οι νεαροί ομιλητές προκειμένου να κατακτήσουν τη γλώσσα-στόχο. Το Κεφάλαιο 7 εστιάζει στην ανάλυση φαινομένων φωνολογικής ποικιλότητας (π.χ. τρέχουν και τρέχουνε) και διαβάθμισης (π.χ. το σύμπλεγμα φτ [ft] προτιμάται σε σχέση με το φθ [fθ]), όπως αυτά προκύπτουν από πειραματικές έρευνες ή/και σώματα δεδομένων. Το αντικείμενο του Κεφαλαίου 8 είναι οι στοχαστικές εκφάνσεις της Θεωρίας του Βέλτιστου. Ειδικότερα, παρουσιάζονται το μοντέλο της Στοχαστικής Γραμματικής (Stochastic OT) και δύο στοχαστικές εκδοχές του μοντέλου της Αρμονικής Γραμματικής (Harmonic Grammar): η Θορυβώδης Αρμονική Γραμματική (Noisy Harmonic Grammar) και η Γραμματική της Μέγιστης Εντροπίας (Maximum Entropy Model).

The main objective of this textbook is to acquaint undergraduate and postgraduate students of linguistics with the theoretical model of Optimality Theory, broadly known as OT. It is a model of phonological analysis originally proposed by Prince and Smolensky within the framework of Generative Linguistics (Chomsky, 1957) in an extensive scientific report circulated in 1993. The present book consists of eight chapters and is structured as follows: Chapter 1 presents the basic concepts and principles of OT and develops in detail an example of phonological analysis couched within the OT framework. Chapter 2 focuses on three important problems that have attracted and continue to attract the interest of phonological research and the answers / solutions offered by OT. Chapter 3 examines how OT analyzes phonological contrasts, allophonic relations and neutralization processes through the reordering of markedness and faithfulness constraints. Chapters 4 and 5 deal with processes that lie at the heart of phonology-morphology interface. More specifically, Chapter 4 presents the constraints of Generalized Alignment and examines their role in infixation and templatic morphology, whereas Chapter 5 explores how reduplicative processes are analyzed within OT. The subject matter of Chapter 6 is language acquisition from the perspective of OT. Since children’s productions at the beginning of acquisition are characterized by unmarked sounds and structures, the ranking of faithfulness and markedness constraints in such early grammars should be MARKEDNESS ≫ FAITHFULNESS. However, children’s grammars evolve via constraint re-ordering, so that gradually more complex structures emerge. Each reordering corresponds to intermediate grammars which together form the developmental path that young speakers follow in order to acquire their target language. Chapter 7 focuses on the analysis of phenomena of phonological variation (e.g., τρέχουν vs. τρέχουνε ‘they run’) and gradience (e.g., the cluster φτ [ft] is preferred over φθ [fθ]), as they emerge from experimental research and/or data corpora. The focus of Chapter 8 is on stochastic aspects of OT, such as Stochastic OT and two stochastic versions of Harmonic Grammar, namely Noisy Harmonic Grammar and the Maximum Entropy Model.