Μεταλλικά αγγεία

Abstract

From the land of the Odrysians, expanding approximately from modern-day Bulgaria to the Greek Thracian coast, come several hoards of luxury objects and metalware. These treasures, as they are known in the archae- ological record, are usually composed of artifacts made of precious metals and include vessels, jewelry, coins, weaponry, and harnesses. Most of the luxury metalware discussed in this chapter was found inside sumptu- ous burials of the Thracian elite. Our focus lies on metal vases from the sixth through the fourth century B.C., primarily on those carrying figurative decoration, and less so floral and animal-based decoration. The goal of this study is to familiarize the reader with the artistry and iconography of the luxury vases through a contextual approach of the material, placing them within their social and historical framework. Metallurgy has a long tradition in ancient Thrace and the art of metalworking, i.e. the production of metal objects, goes back to the prehistoric period. There were several processing methods used but casting and ham- mering were the two basic ones. In the casting technique the metal sheet was heated and poured into moulds while in a liquid state in order to acquire the desired shape. Once the metal was cold, it was removed from the mould, its surface was smoothed and details were further worked either in cold or heated conditions. Equally important was the hammering technique: first, the metal sheet acquired its shape by constant hammering and then the pieces were joined together into the final form. The majority of metal vases with figurative patterns were made of gold and silver (fewer in bronze) and were decorated with relief or incised motifs. A golden patina often characterizes the bronze vases, while gilding of incised and relief motifs was a favorite practice on silver vessels. Such features created a unique and colorful result. Metalsmithing was laborious and expensive work. The craftsmen were expected to have experience with a wide range of techniques and to be able to produce various metal objects, from armor parts to jewelry to vases. Scholars compare the metalsmith’s social position to that of a poet (αοιδός), because of their special skills and mobility, moving from one royal court (or workshop) to the next. Thracian rulers were probably the ones extending an invitation to metalsmiths to come and work under their auspices, since they were also the ones who sponsored the metalsmithing craft, providing the metalsmith with expensive raw materials. Periodi- cally archaeologists bring to light bronze moulds and stamps from metal workshops, but it is mostly the stylistic analysis of metal vases that reveals the extensive exchange-network of metal objects and precious artifacts between Thracian rulers across the country. These luxury objects ended up at the royal courts as mementos of friendship (political or other), commercial goods and ritual objects, creating a Thracian koine, i.e. a fashion shared by the local aristocracy that reflected the economic growth of the times. Since we have only a distorted view of metal workshops, formed from a combination of literary sources and stylistic analyses of vessels, any attempt to define the workshops that produced the metal vases found in Thracian tombs is extremely difficult. Things get even more complicated when one considers the mobility of the artists and the dispersal of their work, which was copied and reproduced in areas far away from the origi- nal place of manufacture. It should be noted that a wave of craftsmen from mainland Greece and the Aegean islands migrated in search of new clientele after the Persian Wars, while there was an even bigger movement during Alexander’s campaign and the foundation of Hellenistic Kingdoms at the end of the fourth century B.C. For all these reasons, the question of how we should characterize such luxury vessels remains hard to answer, because in the majority of cases there is neither a clear definition of the identity of the craftsman (or the spon- sor), nor an accurate attribution to a workshop. The figurative metal vases can be divided into two categories according to their shape: ritual vessels, such as rhyton and phiale, and drinking vessels. The horn-rhyton is the most frequent shape, usually ending in an animal protome or forepart, while there are also rhyta in the shape of a human head or even a vase (amphora). It is estimated that more than 25 gold and silver rhyta of the Achaemenid style (i.e., Persian) have been discov- ered to date. Even though most of them follow the Achaemenid tradition (at least in terms of shape), several include Greek decorative motifs, namely figurative compositions and mythological episodes. Another favorite shape is the phiale, particularly the omphalos-type, and drinking vessels, such as cups, kantharoi and mugs. Less frequent are plates and jugs. With regard to the large shapes, common funerary gifts include bronze hy- driae and situlae but few amphoras and kraters. Thus, it appears that most metal gold and silver vases were sympotic or ceremonial shapes, contributing to the wine-drinking customs and the rituals of the local aristoc- racy. Since gold played an important role in Thracian society as an indication of wealth and high status, it is only natural that the royal banquet-set (as seen in the grave) was composed of many gold vases. Also, let us keep in mind that both the phiale and the rhyton were emblematic of royal Thracian iconography, judging from representations of the transfer of power depicting a divinity and a heroized ruler. One of the most impressive metal vases from the Late Archaic and Classical period is the silver kantharos with gilded decoration from the treasure of Golyamata Mogila at Duvanli, dating from around the middle of the fifth century B.C. Even though visually the result of the gilded figures against a dark silver background re- minds us of red figure vases, in reality the incision technique is the transliteration of the black-figure style on metal. Two figures are represented on each side of the kantharos: a) Dionysos and a maenad holding a deer and b) a satyr with a thyrsos along with a dancing maenad, also bearing a thyrsos. All figures are executed in minute detail, rendering the scene comparable to high-quality Attic vase paintings. From the same treasure comes a phiale with an exceptional decoration in its interior. The scene represents the four chariots of an apo- bates competition, a dangerous and highly demanding game, during which armed athletes jumped on and off the chariot while at full speed. Stylistically this phiale is near the Amazonomachy phiale from the Vassil Bijkov collection, depicting Greek warriors in heroic nudity fighting against Amazons. From the same private collection come six more vessels produced in Greek workshops and, despite their lack of secure provenance, they still play an important role in the study of luxury vases. In particular, there is a rhyton with the death of Orpheus, three cups representing Orpheus and a symposiast, Hermes and Helen, and Aktaion, respectively, and two kantharoi: the first depicts the death of Orpheus and the Rape of the Leukip- pides, and the second, the Judgement of Paris followed by Paris’s meeting with Helen at the fountain. All six vases are made of silver and carry gilded decorative motifs with incised details, dating ca. 425-400 B.C. Of the same date is the unique rhyton from the same collection representing the rare myth of Melanippe, perhaps inspired by the homonymous tragedy by Euripides. In the fourth century B.C. the finds from rich royal tombs become even more spectacular and, interestingly, several luxury vases carry inscriptions, denoting either the name of the owner (e.g., King Kotys, Teres, Ama- dokos), the artist’s signature, the place of manufacture (e.g. ek Geiston, ek Beo) or its monetary value. Vases inscribed with royal names can be characterized as gifts from the king to the deceased, while the inscription of a toponym in the genitive must have functioned as some kind of warranty that the metal was pure and the vase was produced in the royal workshops. “Recycling” of gifts, booty and tribute was a tactic common in the Achaemenid empire and it appears that it was adopted by the Odrysian rulers, as well. The finds from Vratsa are the first of a few examples of impressive metal vases from fourth century B.C. tombs. Among the numerous artifacts accompanying the deceased, a golden jug stands out. Its handle is in the form of the “Herculian knot” while its body is decorated with two winged chariots facing each other. The rider of each chariot, beardless and dressed with a short chiton, is usually identified with Apollo or perhaps a priestly figure of the Triballoi. The scene is rendered in the local naïve style, giving us an idea of the other stylistic trends that were fashionable at that time, apart from the Greek. From the same time period comes a rhyton in the form of a deer from the Rozovets treasure, decorated with an interesting Dionysiac scene, while Dionysiac compositions (both figural and floral) are also found on the silver vessels of the Borovo treasure, dated in the first half of the fourth century B.C. One of the most renowned treasures is that of Rogozen, a unique collection of metal vessels formed as a result of tribute or booty. It consists of more than 150 silver vases, mainly phialae, with a total weight of ca. 20 kg. The vases, found buried in two groups, perhaps for security purposes, were destined to be melted down and reused. Most of them carried only floral and animal decoration but there were some exceptional figura- tive vases, such as the inscribed, gilded phiale of Didykaimos, ruler of the Triballoi. The interior emblem of the phiale depicted Herakles and Auge in a style that clearly indicates its manufacture by a Greek workshop. The scene can be compared to similar compositions on Attic red figure vases, while the choice of this rare myth may reflect the influence of contemporary Attic drama or parody (e.g., Euripides, Euboulos). Apart from the spectacular phiale of Didykaimos, several jugs from the Rogozen treasure also carry figurative decoration, albeit rendered in an eclectic, local style that aims for a symbolic rather than a high-quality, naturalistic repre- sentation. Undoubtedly the most impressive treasure is the one found in Panagyurishte, not only because of its weight in gold (over six kilos) but also because of the variety of shapes and the spectacular decoration. Scholars claim that the treasure was buried a little before the time the Celts took over Thrace and founded their own kingdom (ca. 280 B.C.). The treasure consists of a phiale, three rhyta in the shape of female heads (possibly Athena, Aph- rodite and Hera), three animal-head rhyta and a unique rhyton in the shape of an amphora. The latter had an inscription on its neck declaring its weight in Lampsakan staters, and thus offering a clue towards the workshop of its production. The amphora-rhyton carries a relief figurative decoration: five warriors in heroic nudity stand outside the gates of a city (?), while inside an older man and a young warrior are involved in what seems to be splachnomanty (prophesy through the inspection of animal entrails). The scene has been tentatively identified with the Seven against Thebes, but recently a more “Thracian” reading has been proposed, associating the scene with initiation rites at the Kabeirion of Samothrace. Turning to bronze vessels, there are a number of hydriae and situlae that carry limited figurative decoration at the joints, e.g., the connection points of the handles, and two such situlae from the Bojkov collection are noteworthy. They are stylistically attributed to South Italian workshops, perhaps Taras, and are decorated with two intriguing scenes. The first situla may represent the queen of the Amazons with her daughter on one side and the Scythian king with his son, on the other, while the second depicts a curious variation of the myth of the golden fleece: an Amazon is stepping on the fleece to protect it from a Greek warrior. To summarize the iconographic themes found on metal vases from ancient Thrace, one can divide them in three categories: floral motifs, animals and hybrid creatures, and figurative scenes. The latter encompass depictions of gods, heroes, mythological episodes, and compositions with Dionysiac (or even mystic) character. Human figures appear first on metal vases of the fifth century B.C., originally in small groups set one next to the other, and within time they develop into multi-figural narratives. Quite frequent are Dionysiac themes, in- cluding figures from the Dionysiac thiasos (silenus, menads, and satyrs) as well as Dionysos and Ariadne. More gods from the Greek pantheon are present: Apollo, Hermes, Hera, Aphrodite, Athena, and Poseidon, while less recurrent is the depiction of Greek heroes (e.g., Herakles, Theseus), which contrasts with the frequent appearance of the local Thracian hero, Orpheus. It is noteworthy that Amazon-scenes enjoy some degree of popularity, as does Helen who is depicted on at least two vases. The choice of specific decorative scenes for these luxury vessels should not be considered accidental, since such artifacts were emblematic of their owners’ high status. Ownership of a metal vase decorated with heroic battles, hunting scenes or episodes from the Homeric epics, designated the direct relation of its owner to the heroic past and reinforced his rank. Just like the epic tradition praised the heroic ideals, the metal vases pro- vided the pictorial equivalent of the aristocratic valor. Interestingly, this preoccupation with the heroic past led to the advancement of the figurative decoration on metal vases, a trend evident from the late of the fifth and mainly through the fourth century B.C. Metal vessels, and particularly gold and silver ones, did not function solely as sympotic ware, but also had a ceremonial and symbolic character since they were used on special occasions, including libations, rituals, ceremonial drinking or group symposia. Such artifacts reflected the owner’s social rank, financial status and culture. Thucydides (2.97.3-4) commented on the gift-giving tradition among the Thracians rulers, reporting that no request could be processed without the appropriate gift. For some luxury vases, scholars assume that they functioned as diplomatic gifts. For example, Athenians appear to have chosen specific myths to decorate the metal vases offered as gifts to the Odrysian kings in their search for allies during the Peloponnesian War, because they wished to render these gifts meaningful and familiar to the recipients. Apart from diplomacy, luxury vessels reached the Thracian royalty through other channels, e.g. weddings, booty and tribute. Objects acquired as booty or tribute could easily be recycled and recast into new artifacts. The figurative gold and silver vases were not items of mass production (unlike pottery), but masterpieces for a select few customers who diachronically enjoyed the deep-rooted tradition of metalwork and had the financial means to afford it. Thus it comes as no surprise that such artifacts are found mostly in the tumuli of the elite, reflecting their elevated status, rather than as sanctuary dedications. Scholars believe that all funer- ary gifts, vases, armor, jewelry etc, were set in common view during the burial in order to demonstrate the privileged position the deceased aristocrat enjoyed in life, before he was heroized after death. Therefore, gold and silverware had a symbolic value for their owner, who would never sell it, especially if it featured mytho- logical scenes of heroes cherished as role-models. At the same time, the tumulus —and the treasure that it included— demonstrated the power of the community to undertake such a demanding building practice, as well as the cult practices of the local aristocracy.

Από τη γη των Οδρυσών, που εκτεινόταν περίπου από τη σύγχρονη Βουλγαρία μέχρι την ελληνική Θράκη, προέρχονται αρκετοί θησαυροί πολυτελών αντικειμένων και μεταλλικών έργων τέχνης. Αυτοί οι θησαυροί, όπως είναι γνωστοί από την αρχαιολογική καταγραφή, συνήθως αποτελούνται από αντικείμενα κατασκευασμένα από πολύτιμα μέταλλα και περιλαμβάνουν σκεύη, κοσμήματα, νομίσματα, όπλα και εξαρτήματα. Τα περισσότερα από τα πολυτελή μεταλλικά σκεύη που συζητούνται σε αυτό το κεφάλαιο βρέθηκαν μέσα σε πολυτελή τάφους της Θρακικής ελίτ. Η προσοχή μας εστιάζεται σε μεταλλικά αγγεία από τον έκτο έως τον τέταρτο αιώνα π.Χ., κυρίως σε αυτά που φέρουν εικονογραφική διακόσμηση, και λιγότερο σε εκείνα με φυτικά και ζωικά σχέδια. Στόχος της μελέτης αυτής είναι να εξοικειώσει τον αναγνώστη με την τέχνη και την εικονογραφία των πολυτελών αγγείων μέσω μιας συσχετιστικής προσέγγισης του υλικού, τοποθετώντας τα μέσα στο κοινωνικό και ιστορικό τους πλαίσιο. Η μεταλλουργία έχει μακρά παράδοση στην αρχαία Θράκη και η τέχνη της κατασκευής μεταλλικών αντικειμένων χρονολογείται από την προϊστορική εποχή. Υπήρχαν πολλές μέθοδοι επεξεργασίας, αλλά η χύτευση και η σφυρηλάτηση ήταν οι δύο βασικές. Στην τεχνική της χύτευσης, το μεταλλικό φύλλο θερμαινόταν και χυνόταν σε καλούπια ενώ ήταν σε υγρή κατάσταση, ώστε να αποκτήσει το επιθυμητό σχήμα. Μόλις το μέταλλο ψυχραινόταν, αφαιρούνταν από το καλούπι, η επιφάνειά του λειαίνονταν και οι λεπτομέρειες επεξεργάζονταν είτε σε κρύες είτε σε θερμές συνθήκες. Εξίσου σημαντική ήταν η τεχνική της σφυρηλάτησης: αρχικά, το μεταλλικό φύλλο αποκτούσε το σχήμα του μέσω συνεχούς σφυρηλάτησης και στη συνέχεια τα κομμάτια συνενώνονταν στη τελική τους μορφή. Η πλειονότητα των μεταλλικών αγγείων με εικονογραφικά σχέδια ήταν κατασκευασμένα από χρυσό και ασήμι (λιγότερα από μπρούντζο) και ήταν διακοσμημένα με ανάγλυφα ή χαρακτά μοτίβα. Ένα χρυσό πατίνα συχνά χαρακτηρίζει τα μπρούντζινα αγγεία, ενώ η επικάλυψη με χρυσό των χαρακτών και ανάγλυφων μοτίβων ήταν μια αγαπημένη πρακτική στα ασημένια σκεύη. Τέτοιες λεπτομέρειες δημιουργούσαν ένα μοναδικό και πολύχρωμο αποτέλεσμα. Η μεταλλοτεχνία ήταν επίπονη και δαπανηρή εργασία. Οι τεχνίτες αναμένονταν να έχουν εμπειρία με μια ευρεία γκάμα τεχνικών και να είναι σε θέση να παράγουν διάφορα μεταλλικά αντικείμενα, από τμήματα θωράκισης μέχρι κοσμήματα και αγγεία. Οι μελετητές συγκρίνουν τη θέση των μεταλλοτεχνών με αυτήν ενός ποιητή (αοιδός), λόγω των ειδικών δεξιοτήτων τους και της κινητικότητάς τους, μετακινώντας από τη μία βασιλική αυλή (ή εργαστήριο) στην άλλη. Οι Θρακικοί ηγέτες πιθανόν να ήταν αυτοί που επεκτείνανε προσκλήσεις προς τους μεταλλοτέχνες να έρθουν και να εργαστούν υπό την αιγίδα τους, καθώς ήταν και αυτοί που χρηματοδοτούσαν την τέχνη της μεταλλοτεχνίας, παρέχοντας στους μεταλλοτέχνες ακριβά πρώτες ύλες. Περιοδικά οι αρχαιολόγοι αποκαλύπτουν μπρούντζινα καλούπια και σφραγίδες από μεταλλικά εργαστήρια, αλλά κυρίως η στιλιστική ανάλυση των μεταλλικών αγγείων αποκαλύπτει το εκτενές δίκτυο ανταλλαγής μεταλλικών αντικειμένων και πολύτιμων τεχνουργημάτων μεταξύ των Θρακικών ηγετών σε όλη τη χώρα. Αυτά τα πολυτελή αντικείμενα κατέληγαν στις βασιλικές αυλές ως ενθύμια φιλίας (πολιτικής ή άλλης), εμπορικά αγαθά και τελετουργικά αντικείμενα, δημιουργώντας μια Θρακική κοινή γλώσσα, δηλαδή μια μόδα που μοιράζονταν η τοπική αριστοκρατία και αντανάκλαση της οικονομικής ανάπτυξης της εποχής. Δεδομένου ότι έχουμε μόνο μια παραμορφωμένη εικόνα των μεταλλικών εργαστηρίων, σχηματισμένη από συνδυασμό λογοτεχνικών πηγών και στιλιστικών αναλύσεων αγγείων, κάθε προσπάθεια να ορίσουμε τα εργαστήρια που παρήγαγαν τα μεταλλικά αγγεία που βρέθηκαν σε Θρακικούς τάφους είναι εξαιρετικά δύσκολη. Τα πράγματα γίνονται ακόμη πιο περίπλοκα όταν εξετάσουμε την κινητικότητα των καλλιτεχνών και τη διάσπαση του έργου τους, το οποίο αντιγράφονταν και αναπαραγόταν σε περιοχές μακρινές από τον αρχικό τόπο κατασκευής. Πρέπει να σημειωθεί ότι ένα κύμα τεχνιτών από την ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά του Αιγαίου μετανάστευσε αναζητώντας νέους πελάτες μετά τους Περσικούς Πολέμους, ενώ υπήρξε ακόμα μεγαλύτερη κίνηση κατά την εκστρατεία του Αλέξανδρου και την ίδρυση των Ελληνορωμαϊκών Βασιλείων στο τέλος του τέταρτου αιώνα π.Χ. Για όλους αυτούς τους λόγους, το ζήτημα του πώς πρέπει να χαρακτηριστούν αυτά τα πολυτελή σκεύη παραμένει δύσκολο να απαντηθεί, καθώς στις περισσότερες περιπτώσεις δεν υπάρχει ούτε σαφής ορισμός της ταυτότητας του τεχνίτη (ή του χορηγού), ούτε ακριβής απόδοση σε εργαστήριο. Τα εικονογραφικά μεταλλικά αγγεία μπορούν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες σύμφωνα με το σχήμα τους: τελετουργικά σκεύη, όπως ρύτα και φιάλες, και ποτήρια. Το ρύτο σε σχήμα κέρατος είναι το πιο συνηθισμένο, συνήθως καταλήγοντας σε μια προτομή ή μπροστινό μέρος ζώου, ενώ υπάρχουν και ρύτα σε σχήμα ανθρώπινου κεφαλιού ή ακόμα και αγγείου (αμφορέα). Υπολογίζεται ότι έχουν ανακαλυφθεί πάνω από 25 χρυσά και ασημένια ρύτα του Αχαιμενιδικού τύπου (δηλαδή Περσικά). Ενώ τα περισσότερα από αυτά ακολουθούν την Αχαιμενιδική παράδοση (τουλάχιστον όσον αφορά το σχήμα), αρκετά περιλαμβάνουν ελληνικά διακοσμητικά μοτίβα, δηλαδή εικονογραφικές συνθέσεις και μυθολογικά επεισόδια. Ένα άλλο αγαπημένο σχήμα είναι η φιάλη, ιδίως ο τύπος του ομφάλου, και τα ποτήρια, όπως κύπελλα, κανθάρες και κούπες. Λιγότερο συχνά είναι τα πιάτα και οι στάμνες. Όσον αφορά τα μεγάλα σχήματα, τα κοινά κτερίσματα περιλαμβάνουν μπρούντζινες υδρίες και σιτούλες αλλά λίγες αμφορείς και κράτηρες. Έτσι, φαίνεται ότι τα περισσότερα μεταλλικά αγγεία από χρυσό και ασήμι ήταν συμποσιακά ή τελετουργικά σχήματα, συμβάλλοντας στα έθιμα κατανάλωσης κρασιού και τις τελετές της τοπικής αριστοκρατίας. Δεδομένου ότι το χρυσό έπαιζε σημαντικό ρόλο στην Θρακική κοινωνία ως ένδειξη πλούτου και υψηλής θέσης, είναι φυσικό ότι το βασιλικό σετ δείπνου (ό

πως φαίνεται στον τάφο) αποτελούνταν από πολλά χρυσά αγγεία. Επίσης, ας έχουμε υπόψη μας ότι τόσο η φιάλη όσο και το ρύτο ήταν χαρακτηριστικά της βασιλικής Θρακικής εικονογραφίας, κρίνοντας από τις αναπαραστάσεις της μεταβίβασης της εξουσίας που απεικονίζουν μια θεότητα και έναν ηρωϊκό ηγεμόνα. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά μεταλλικά αγγεία από την Ύστερη Αρχαϊκή και Κλασική περίοδο είναι ο ασημένιος κανθαρός με χρυσή διακόσμηση από τον θησαυρό της Γολυάτας Μογγίλα στην Δουβανλή, που χρονολογείται γύρω από τα μέσα του πέμπτου αιώνα π.Χ. Παρόλο που οπτικά το αποτέλεσμα των χρυσών μορφών σε σκούρο ασημένιο φόντο μας θυμίζει τα κόκκινα αγγεία, στην πραγματικότητα η τεχνική της χάραξης είναι η μεταγραφή του μαύρου-μορφής στιλ σε μέταλλο. Δύο μορφές απεικονίζονται σε κάθε πλευρά του κανθαρού: α) ο Διόνυσος και μια μαίανδρος κρατώντας έναν ελάφο και β) ένας σάτυρος με θύρσο και μια χορεύτρια μαίανδρος, επίσης κρατώντας θύρσο. Όλες οι μορφές εκτελούνται με μικρή λεπτομέρεια, καθιστώντας τη σκηνή συγκρίσιμη με τις υψηλής ποιότητας αττικές ζωγραφικές αγγείων. Από τον ίδιο θησαυρό προέρχεται μια φιάλη με εξαιρετική διακόσμηση στο εσωτερικό της. Η σκηνή απεικονίζει τα τέσσερα άρματα ενός αγώνα αποβατικής, ένα επικίνδυνο και ιδιαίτερα απαιτητικό παιχνίδι, κατά το οποίο οι ένοπλοι αθλητές πηδούσαν πάνω και κάτω από το άρμα με πλήρη ταχύτητα. Στυλιστικά, αυτή η φιάλη είναι κοντά στη φιάλη της Αμαζονόμαχης από τη συλλογή του Βασίλη Μπίκοβ, που απεικονίζει Έλληνες πολεμιστές σε ηρωική γυμνότητα να πολεμούν εναντίον Αμαζόνων. Από την ίδια ιδιωτική συλλογή προέρχονται έξι ακόμη σκεύη που κατασκευάστηκαν σε ελληνικά εργαστήρια και, παρά την έλλειψη ασφαλούς προέλευσης, παίζουν ακόμα σημαντικό ρόλο στη μελέτη των πολυτελών αγγείων. Ιδιαίτερα, υπάρχει ένα ρύτο με τον θάνατο του Ορφέα, τρία κύπελλα που απεικονίζουν τον Ορφέα και έναν συμποσιαστή, τον Ερμή και την Ελένη, και τον Άκταιο, αντίστοιχα, και δύο κανθαροί: ο πρώτος απεικονίζει τον θάνατο του Ορφέα και την Αρπαγή των Λευκίππων, και ο δεύτερος, την Κρίση του Παρίσου ακολουθούμενη από την συνάντηση του Παρίσου με την Ελένη στην πηγή. Και τα έξι αγγεία είναι κατασκευασμένα από ασήμι και φέρουν χρυσές διακοσμήσεις με χαρακτά στοιχεία, χρονολογούμενα γύρω από το 425-400 π.Χ. Από την ίδια περίοδο προέρχεται το μοναδικό ρύτο από την ίδια συλλογή που απεικονίζει το σπάνιο μύθο της Μελανίππης, ίσως εμπνευσμένο από την ομότιτλη τραγωδία του Ευριπίδη. Στον τέταρτο αιώνα π.Χ. τα ευρήματα από πλούσιους βασιλικούς τάφους γίνονται ακόμη πιο εντυπωσιακά και, ενδιαφέρον είναι ότι αρκετά πολυτελή αγγεία φέρουν επιγραφές, υποδεικνύοντας είτε το όνομα του ιδιοκτήτη (π.χ., βασιλιάς Κότυς, Τήρης, Αμαδόκος), την υπογραφή του καλλιτέχνη, τον τόπο παραγωγής (π.χ. εκ Γείστων, εκ Βέω) ή την χρηματική τους αξία. Τα αγγεία με βασιλικά ονόματα μπορούν να χαρακτηριστούν ως δώρα από τον βασιλιά προς τον αποθανόντα, ενώ η επιγραφή ενός τοπωνυμίου στη γενική πρέπει να λειτούργησε ως μια μορφή εγγύησης ότι το μέταλλο ήταν καθαρό και το αγγείο είχε κατασκευαστεί στα βασιλικά εργαστήρια. Η «ανακύκλωση» δώρων, λείας και φόρων ήταν μια κοινή τακτική στην Αχαιμενιδική αυτοκρατορία και φαίνεται ότι υιοθετήθηκε και από τους Οδρυσιούς ηγεμόνες. Τα ευρήματα από την Βράτσα είναι τα πρώτα από μερικά παραδείγματα εντυπωσιακών μεταλλικών αγγείων από τέταρτους αιώνες π.Χ. τάφους. Μεταξύ των πολυάριθμων αντικειμένων που συνοδεύουν τους αποθανόντες, ξεχωρίζει μια χρυσή στάμνα. Η λαβή της έχει τη μορφή του «Ηρακλείου κόμπου» ενώ το σώμα της είναι διακοσμημένο με δύο φτερωτά άρματα που κοιτούν το ένα το άλλο. Ο αναβάτης κάθε άρματος, χωρίς γένια και ντυμένος με κοντό χιτώνα, συνήθως αναγνωρίζεται ως Απόλλωνας ή ίσως ως ιερατική μορφή των Τριβαλλών. Η σκηνή απεικονίζεται σε τοπικό ναϊβικό στυλ, δίνοντάς μας μια εικόνα για τις άλλες στιλιστικές τάσεις που ήταν στη μόδα εκείνη την εποχή, εκτός από την ελληνική. Από την ίδια περίοδο προέρχεται ένα ρύτο σε σχήμα ελαφιού από τον θησαυρό του Ροζοβέτς, διακοσμημένο με μια ενδιαφέρουσα Διονυσιακή σκηνή, ενώ Διονυσιακές συνθέσεις (τόσο εικονογραφικές όσο και φυτικές) βρίσκονται επίσης στα ασημένια σκεύη του θησαυρού του Μπορόβο, χρονολογούμενα στο πρώτο μισό του τέταρτου αιώνα π.Χ. Ένας από τους πιο γνωστούς θησαυρούς είναι αυτός της Ρογκόζεν, μια μοναδική συλλογή μεταλλικών σκευών που προήλθε από φόρο ή λεία. Αποτελείται από πάνω από 150 ασημένια αγγεία, κυρίως φιάλες, με συνολικό βάρος περίπου 20 κιλά. Τα αγγεία, που βρέθηκαν θαμμένα σε δύο ομάδες, ίσως για λόγους ασφαλείας, προορίζονταν να λιωθούν και να ανακυκλωθούν. Τα περισσότερα από αυτά είχαν μόνο φυτική και ζωική διακόσμηση αλλά υπήρχαν και μερικά εξαιρετικά εικονογραφικά αγγεία, όπως η επιγεγραμμένη, χρυσή φιάλη του Διδυκαίμου, ηγεμόνα των Τριβαλλών. Το εσωτερικό έμβλημα της φιάλης απεικόνιζε τον Ηρακλή και την Αυγή σε στυλ που καθαρά υποδεικνύει την κατασκευή της από ελληνικό εργαστήριο. Η σκηνή μπορεί να συγκριθεί με παρόμοιες συνθέσεις σε αττικά κόκκινα αγγεία, ενώ η επιλογή αυτού του σπάνιου μύθου μπορεί να αντικατοπτρίζει την επιρροή της σύγχρονης αττικής τραγωδίας ή παρωδίας (π.χ., Ευριπίδης, Ευβούλος). Εκτός από την εντυπωσιακή φιάλη του Διδυκαίμου, αρκετές στάμνες από τον θησαυρό της Ρογκόζεν φέρουν επίσης εικονογραφική διακόσμηση, αν και αποδοσμένη σε ένα εκλεκτικό, τοπικό στυλ που επιδιώκει μια συμβολική παρά υψηλής ποιότητας, φυσικιστική αναπαράσταση. Αναμφίβολα ο πιο εντυπωσιακός θησαυρός είναι αυτός που βρέθηκε στην Παναγιούριστε, όχι μόνο λόγω του βάρους του σε χρυσό (πάνω από έξι κι

λά) αλλά και λόγω της ποικιλίας σχημάτων και της εντυπωσιακής διακόσμησης. Οι μελετητές ισχυρίζονται ότι ο θησαυρός θάφτηκε λίγο πριν την εποχή που οι Κέλτες κατέλαβαν τη Θράκη και ίδρυσαν το βασίλειό τους (περίπου το 280 π.Χ.). Ο θησαυρός αποτελείται από μια φιάλη, τρία ρύτα σε σχήμα γυναικείων κεφαλών (πιθανώς Αθηνά, Αφροδίτη και Ήρα), τρία ρύτα σε σχήμα κεφαλιών ζώων και ένα μοναδικό ρύτο σε σχήμα αμφορέα. Ο τελευταίος είχε επιγραφή στον λαιμό του που δηλώνει το βάρος του σε Λαμψακηνές στατήρες, προσφέροντας έτσι μια ένδειξη για το εργαστήριο παραγωγής του. Το αμφορεϊκό ρύτο φέρει ανάγλυφη εικονογραφική διακόσμηση: πέντε πολεμιστές σε ηρωική γυμνότητα στέκονται έξω από τις πύλες μιας πόλης (?), ενώ μέσα ένας ηλικιωμένος άντρας και ένας νέος πολεμιστής συμμετέχουν σε αυτό που φαίνεται να είναι σπλαχνική μαντεία (προφητεία μέσω της επιθεώρησης εντέρων ζώων). Η σκηνή έχει προσωρινά αναγνωριστεί με τους Επτά Εναντίον Θήβας, αλλά πρόσφατα προτάθηκε μια πιο «Θρακική» ανάγνωση, συνδέοντας τη σκηνή με τις τελετές μύησης στο Καβείριο της Σαμοθράκης. Στρέφοντας την προσοχή μας σε χάλκινα σκεύη, υπάρχουν αρκετές υδρίες και σιτούλες που φέρουν περιορισμένη εικονογραφική διακόσμηση στις συνδέσεις, π.χ., τα σημεία σύνδεσης των λαβών, και δύο τέτοιες σιτούλες από τη συλλογή Μπόικοβ είναι αξιοσημείωτες. Αποδίδονται στυλιστικά σε εργαστήρια της Νότιας Ιταλίας, ίσως στην Τάρα, και διακοσμούνται με δύο ενδιαφέρουσες σκηνές. Η πρώτη σιτούλα μπορεί να αναπαριστά τη βασίλισσα των Αμαζόνων με την κόρη της από τη μια πλευρά και τον Σκύθη βασιλιά με τον γιο του από την άλλη, ενώ η δεύτερη απεικονίζει μια περίεργη παραλλαγή του μύθου του χρυσού δέρατος: μια Αμαζόνα πατάει στο δέρας για να το προστατεύσει από έναν Έλληνα πολεμιστή. Για να συνοψίσουμε τα εικονογραφικά θέματα που συναντώνται σε μεταλλικά αγγεία από την αρχαία Θράκη, μπορούμε να τα κατηγοριοποιήσουμε σε τρεις κατηγορίες: φυτικά μοτίβα, ζώα και υβριδικά πλάσματα, και εικονογραφικές σκηνές. Οι τελευταίες περιλαμβάνουν απεικονίσεις θεών, ηρώων, μυθολογικών επεισοδίων και συνθέσεις με Διονυσιακό (ή και μυστικό) χαρακτήρα. Οι ανθρώπινες μορφές εμφανίζονται για πρώτη φορά σε μεταλλικά αγγεία του πέμπτου αιώνα π.Χ., αρχικά σε μικρές ομάδες τοποθετημένες η μία δίπλα στην άλλη, και με την πάροδο του χρόνου αναπτύσσονται σε πολυπρόσωπες αφηγήσεις. Πολύ συχνές είναι οι Διονυσιακές θεματικές, περιλαμβάνοντας μορφές από το Διονυσιακό θίασο (σάτυροι, μαίανδρες και σάτυροι) καθώς και τον Διόνυσο και την Αριάδνη. Παρόντες είναι και περισσότεροι θεοί από τον ελληνικό πανθεον: Απόλλωνας, Ερμής, Ήρα, Αφροδίτη, Αθηνά και Ποσειδώνας, ενώ λιγότερο συχνές είναι οι αναπαραστάσεις Ελλήνων ηρώων (π.χ., Ηρακλής, Θησέας), κάτι που έρχεται σε αντίθεση με τη συχνή εμφάνιση του τοπικού Θρακικού ήρωα, Ορφέα. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι σκηνές με Αμαζόνες απολαμβάνουν κάποιο βαθμό δημοτικότητας, όπως και η Ελένη που απεικονίζεται τουλάχιστον σε δύο αγγεία. Η επιλογή συγκεκριμένων διακοσμητικών σκηνών για αυτά τα πολυτελή αγγεία δεν πρέπει να θεωρείται τυχαία, καθώς τέτοια αντικείμενα ήταν εμβληματικά της υψηλής θέσης των ιδιοκτητών τους. Η κατοχή ενός μεταλλικού αγγείου διακοσμημένου με ηρωικές μάχες, σκηνές κυνηγιού ή επεισόδια από τα Ομηρικά έπη, δήλωνε τη στενή σχέση του ιδιοκτήτη του με το ηρωικό παρελθόν και ενίσχυε τη θέση του. Όπως η επική παράδοση επαίνεσε τα ηρωικά ιδανικά, τα μεταλλικά αγγεία παρείχαν την εικονογραφική αντιστοιχία της αριστοκρατικής ανδρείας. Ενδιαφέρον είναι ότι αυτή η προσοχή στο ηρωικό παρελθόν οδήγησε στην πρόοδο της εικονογραφικής διακόσμησης στα μεταλλικά αγγεία, μια τάση εμφανής από τα τέλη του πέμπτου και κυρίως μέσα από τον τέταρτο αιώνα π.Χ. Τα μεταλλικά σκεύη, και ιδιαίτερα τα χρυσά και ασημένια, δεν λειτουργούσαν μόνο ως συμπωματικά σκεύη, αλλά είχαν επίσης τελετουργικό και συμβολικό χαρακτήρα, καθώς χρησιμοποιούνταν σε ειδικές περιστάσεις, όπως οι λιτανείες, οι τελετές, η τελετουργική πόση ή οι ομαδικές συμπόσια. Τέτοια αντικείμενα αντανάκλασαν την κοινωνική θέση, την οικονομική κατάσταση και τον πολιτισμό του ιδιοκτήτη. Ο Θουκυδίδης (2.97.3-4) σχολίασε την παράδοση της δωρεάς μεταξύ των Θρακών ηγεμόνων, αναφέροντας ότι καμία αίτηση δεν μπορούσε να επεξεργαστεί χωρίς το κατάλληλο δώρο. Για μερικά πολυτελή αγγεία, οι μελετητές υποθέτουν ότι λειτουργούσαν ως διπλωματικά δώρα. Για παράδειγμα, οι Αθηναίοι φαίνεται να επέλεγαν συγκεκριμένους μύθους για να διακοσμήσουν τα μεταλλικά αγγεία που προσέφεραν ως δώρα στους Οδρυσιούς βασιλιάδες στην αναζήτησή τους για συμμάχους κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου, γιατί ήθελαν να κάνουν αυτά τα δώρα ουσιαστικά και οικεία στους παραλήπτες τους. Εκτός από τη διπλωματία, τα πολυτελή σκεύη έφτασαν στη Θρακική βασιλική οικογένεια μέσω άλλων καναλιών, π.χ. γάμων, λείας και φόρων. Αντικείμενα που αποκτήθηκαν ως λεία ή φόρος μπορούσαν εύκολα να ανακυκλωθούν και να ξαναχρησιμοποιηθούν σε νέα αντικείμενα. Τα εικονογραφικά χρυσά και ασημένια αγγεία δεν ήταν αντικείμενα μαζικής παραγωγής (σε αντίθεση με την κεραμική), αλλά αριστουργήματα για μια επιλεγμένη ομάδα πελατών που απόλαυσαν διαχρονικά την βαθιά ριζωμένη παράδοση της μεταλλοτεχνίας και είχαν τα οικονομικά μέσα για να τα αποκτήσουν. Έτσι, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι τέτοια αντικείμενα βρίσκονται κυρίως στους τύμβους της ελίτ, αντανακλώντας την υψηλή τους θέση, παρά ως αφιερώματα σε ιερά. Οι μελετητές πιστεύουν ότι όλα τα κτερίσματα, αγγεία, πανοπλίες, κοσμήματα κ.λπ., εκτίθενται σε κοινή θέα κατά τη διάρκεια της ταφής για να δείξουν τη προνομιούχα θέση που απολάμβανε ο αποθανών αριστοκράτης στη ζωή, πριν γίνει ήρωας μετά τον θάνατο. Επομένως, τα πολυτελή αγγεία δεν αντικατοπτρίζουν μόνο την υψηλή κοινωνική θέση του ιδιοκτήτη τους, αλλά, με τον διακοσμητικό τους χαρακτήρα και τις εικονογραφικές σκηνές, ανέδειξαν και το ηρωικό και πολιτισμικό υπόβαθρο της κοινωνίας της εποχής.