Μισαλλόδοξος λόγος και θρησκεία

Abstract

Η μονογραφία αναλύει, υπό το πρίσμα του συνταγματικού δικαίου, την απαγόρευση του μισαλλόδοξου λόγου (ή ρητορικής μίσους), ως περιορισμού της ελευθερίας της έκφρασης, σε διεθνές (ιδίως Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου), ενωσιακό και εθνικό επίπεδο. Εστιάζει, δε, ειδικότερα σε εκείνες τις περιπτώσεις μισαλλόδοξου λόγου (hate speech) που αφορούν τη θρησκεία, είτε από την πλευρά του ομιλητή, υπό την έννοια ότι εκκινεί από τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις, είτε από την πλευρά των θυμάτων, υπό την έννοια ότι ανήκουν σε κάποια θρησκευτική κοινότητα. Όλες οι εθνικές έννομες τάξεις των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και άρα και η Ελλάδα, την οποία η συγγραφέας εξετάζει διεξοδικά, έχουν ενσωματώσει την Απόφαση – Πλαίσιο 2008/913/ΔΕΥ της 28ης Νοεμβρίου 2008 «σχετικά με την καταπολέμηση ορισμένων μορφών και εκφράσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας μέσω του ποινικού δικαίου». Εξ αυτού του λόγου, σε συνδυασμό με την εφαρμογή της ΕΣΔΑ, η συγγραφέας τοποθετεί το θέμα στο πλαίσιο του πολυεπίπεδου συνταγματισμού, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας των δικαιωμάτων από μία πολλαπλότητα πηγών. Η νομολογία του ΕΔΔΑ και ιδίως η σημασία του άρθρου 17 ΕΣΔΑ αξιολογούνται κριτικά. Αναλύεται, περαιτέρω, και η σχετική ελληνική νομολογία βάσει κριτηρίων συνταγματικού δικαίου. Το θέμα εξετάζεται όχι μόνον από την άποψη της προστασίας των δικαιωμάτων και ειδικότερα της ελευθερίας του λόγου, αλλά επίσης ως έκφανση του χαρακτήρα της ευρωπαϊκής δημοκρατίας ως ηπίως μαχόμενης. Στο πλαίσιο αυτό, η συγγραφέας εξετάζει επίσης την πειστικότητα των προτάσεων σχετικά με το δημόσια αγαθό που προστατεύει η απαγόρευση του μισαλλόδοξου λόγου. Ως τέτοια αγαθά έχουν προταθεί η ισότητα και απαγόρευση δυσμενών διακρίσεων, η αξιοπρέπεια και τιμή του ατόμου, και η δημόσια τάξη. Η συγγραφέας καταλήγει ότι στην κοινωνική τους διάσταση και εναρμονισμένα τα δημόσια αυτά προστατευόμενα αγαθά συνιστούν την έννοια της «εν ισότητι συμβίωσης» (vivre ensemble / living together), ως ιδιαίτερου χαρακτηριστικού του ευρωπαϊκού συνταγματισμού.

This monograph analyses, from a constitutional law perspective, the prohibition of hate speech, as a limitation of freedom of expression, in international (mainly European Convention on Human Rights), European Union and Greek law. It focuses particularly on those cases of hate speech that involve religion, either from the speaker’s or from the victims’ point of view. All the national legal orders of EU Member States –including Greece, which the author examines in detail, have incorporated the European Framework Decision 2008/913/ JHA of 28th November 2008 on combating certain forms and expressions of racism and xenophobia by means of criminal law. This is why, in combination with the application of the ECHR, the author places the topic within the multilevel constitutionalism, including a multiplicity of human rights sources. The case law of the European Court of Human Rights and particularly the prominence of Article 17 ECHR are being critically evaluated. Relevant Greek case law is also thoroughly analysed based on constitutional law criteria. The topic is examined not only and purely as one of human rights, and free speech more specifically, but also as something characterizing European democracy as mildly militant. In this framework, the author also examines the persuasiveness of the claims concerning the public goods protected and legitimising the prohibition of hate speech (equality and non-discrimination, dignity and personality, public order). She then concludes that if these goods are interpreted in a harmonised way, given a social meaning, they constitute, all together, the notion of the European ‘vivre ensemble’ (living together), as a particular characteristic of European constitutionalism.