Η σημασία της αττικής κεραμικής στη μελέτη της αρχαίας Θράκης

Abstract

The analysis undertaken in the previous chapters demonstrates the significance of Attic vases in the local Thracian communities, while, at the same time, it underscores the major impact of Thrace on the Athenians themselves. The numerous interactions that took place between Athens and Thrace (some more peaceful than others), especially during the Classical period, sparked a genuine interest in Thracian people and their myths and cults, which is reflected in the rich Thracian repertory of contemporary Attic vases. In this light, it comes as no surprise to see Attic vases decorated with Thracian men and women, wearing typically Thracian outfits or displaying tattoos on their bodies, according to established tradition. The adoption of Thracian myths by Attic vase-painters reveals the familiarity of both painter and purchaser with the Thracian culture, either through literary descriptions, monumental paintings or dramatic performances. Equally impres- sive is the use of Thracian myths as a platform for promoting Athenian politics. Apart from mortal Thracians, a plethora of mythical figures and deities is depicted on Attic vases, including renowned Thracian musicians (e.g., Orpheas and Thamyris), legendary kings (e.g., Lykoyrgos and Phineas), and local deities (e.g., Bendis and Boreas). Despite the plentitude of Attic vases with Thracian iconography, Thrace and its myths did not spark the interest of every vase-painter in the Athenian Kerameikos, but only caught the attention of a select few work- shops. In particular, the Brygos and the Berlin Painters were among the first to express an interest in Thracian topics in the beginning of the fifth century B.C., followed by the Mannerists and later on by the Group of Polygnotos. A keen interest in Thracian figures was shown by the Phiale Painter, active around the middle of the fifth century, while the fascination with Thrace wanes at the end of the century despite the colorful works of the Meidias Painter and his Circle. Thanks to Attic vase painters like the ones mentioned, we have sufficient data today for several Thracians mentioned in the sources or once depicted in a major artworks now lost, a fact that enables us to reassess Thracian culture vis-à-vis the Greek world. Let us not forget that Thracian artworks or monuments bearing similar imagery and dating from the same period are very rare, rendering Attic vases extremely valuable, even though their Thracian iconography has been filtered through an Athenian lens. With regard to the Attic pottery discovered in ancient Thrace, our current state of research allows us to sketch the profile of imported Attic painted pottery per region from ca. 600 to 300 B.C. This examination sheds new light on the popularity of shapes, the preferred import and diffusion centers, but it also provides interesting information on the usage of different shapes and the iconographic preferences of local societies. During the sixth and fifth century B.C., Attic painted pottery seems to have functioned as a status symbol that characterized the aristocracy and the special position of its owner in the community. However, its extended usage in the fourth century resulted in a mass dispersal of painted Attic vases of mediocre quality that were accessible and affordable to the majority of the population, from coastal sites to the Thracian hinterland. Further study of the material (including black-glaze Attic pottery, other workshops etc.) will illuminate to a greater extent the role of Attic vases in Thrace and provide new data on the local communities, their traditions, and their preferences.

Η ανάλυση που πραγματοποιήθηκε στα προηγούμενα κεφάλαια καταδεικνύει τη σημασία των αττικών αγγείων στις τοπικές θρακικές κοινότητες, ενώ, ταυτόχρονα, τονίζει τη σημαντική επίδραση της Θράκης στους ίδιους τους Αθηναίους. Οι πολυάριθμες αλληλεπιδράσεις που έλαβαν χώρα μεταξύ Αθήνας και Θράκης (κάποιες πιο ειρηνικές από άλλες), ιδιαίτερα κατά την Κλασική περίοδο, πυροδότησαν ένα γνήσιο ενδιαφέρον για τους Θράκες και τους μύθους και λατρείες τους, το οποίο αντικατοπτρίζεται στο πλούσιο θρακικό ρεπερτόριο των σύγχρονων αττικών αγγείων. Υπό αυτό το πρίσμα, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι βλέπουμε αττικά αγγεία διακοσμημένα με Θράκες άνδρες και γυναίκες, που φορούν τυπικές θρακικές ενδυμασίες ή επιδεικνύουν τατουάζ στο σώμα τους, σύμφωνα με την καθιερωμένη παράδοση. Η υιοθέτηση των θρακικών μύθων από τους αττικούς αγγειογράφους αποκαλύπτει την εξοικείωση τόσο του ζωγράφου όσο και του αγοραστή με την θρακική κουλτούρα, είτε μέσω λογοτεχνικών περιγραφών, μνημειακών ζωγραφιών ή δραματικών παραστάσεων. Εξίσου εντυπωσιακή είναι η χρήση των θρακικών μύθων ως πλατφόρμα για την προώθηση της αθηναϊκής πολιτικής. Εκτός από θνητούς Θράκες, μια πληθώρα μυθικών μορφών και θεοτήτων απεικονίζονται στα αττικά αγγεία, συμπεριλαμβανομένων γνωστών θρακών μουσικών (π.χ. Ορφέας και Θάμυρις), θρυλικών βασιλιάδων (π.χ. Λυκούργος και Φινέας), και τοπικών θεοτήτων (π.χ. Βενδίς και Βορέας). Παρά την πληθώρα των αττικών αγγείων με θρακική εικονογραφία, η Θράκη και οι μύθοι της δεν ενέπνευσαν το ενδιαφέρον κάθε αγγειογράφου στον αθηναϊκό Κεραμεικό, αλλά μόνο τράβηξαν την προσοχή μερικών επιλεγμένων εργαστηρίων. Ειδικότερα, οι ζωγράφοι Brygos και Berlin ήταν από τους πρώτους που εξέφρασαν ενδιαφέρον για θρακικά θέματα στις αρχές του πέμπτου αιώνα π.Χ., ακολουθούμενοι από τους Μανιεριστές και αργότερα από την Ομάδα του Πολύγνωτου. Ένα έντονο ενδιαφέρον για θρακικές μορφές έδειξε ο Ζωγράφος της Φιάλης, ενεργός γύρω στα μέσα του πέμπτου αιώνα, ενώ η γοητεία με τη Θράκη μειώνεται στο τέλος του αιώνα παρά τα πολύχρωμα έργα του Ζωγράφου του Μειδία και του Κύκλου του. Χάρη σε αττικούς αγγειογράφους όπως αυτοί που αναφέρθηκαν, διαθέτουμε σήμερα επαρκή δεδομένα για αρκετούς Θράκες που αναφέρονται στις πηγές ή κάποτε απεικονίστηκαν σε σημαντικά έργα τέχνης που έχουν χαθεί, γεγονός που μας επιτρέπει να επανεκτιμήσουμε την θρακική κουλτούρα σε σχέση με τον ελληνικό κόσμο. Ας μην ξεχνάμε ότι τα θρακικά έργα τέχνης ή μνημεία με παρόμοια εικονογραφία και χρονολογούμενα από την ίδια περίοδο είναι πολύ σπάνια, καθιστώντας τα αττικά αγγεία εξαιρετικά πολύτιμα, παρόλο που η θρακική εικονογραφία τους έχει φιλτραριστεί μέσα από το αθηναϊκό πρίσμα. Όσον αφορά τα αττικά αγγεία που ανακαλύφθηκαν στην αρχαία Θράκη, η τρέχουσα κατάσταση της έρευνας μας επιτρέπει να σκιαγραφήσουμε το προφίλ των εισαγόμενων αττικών αγγείων ανά περιοχή από το 600 έως το 300 π.Χ. Αυτή η εξέταση ρίχνει νέο φως στη δημοτικότητα των σχημάτων, τα προτιμώμενα κέντρα εισαγωγής και διάχυσης, αλλά παρέχει επίσης ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τη χρήση διαφορετικών σχημάτων και τις εικονογραφικές προτιμήσεις των τοπικών κοινωνιών. Κατά τον έκτο και πέμπτο αιώνα π.Χ., τα αττικά αγγεία φαίνεται να λειτουργούσαν ως σύμβολο κύρους που χαρακτήριζε την αριστοκρατία και την ιδιαίτερη θέση του κατόχου τους στην κοινότητα. Ωστόσο, η εκτεταμένη χρήση τους τον τέταρτο αιώνα οδήγησε σε μια μαζική διασπορά ζωγραφισμένων αττικών αγγείων μέτριας ποιότητας που ήταν προσιτά και οικονομικά για την πλειονότητα του πληθυσμού, από τα παράκτια σημεία έως την ενδοχώρα της Θράκης. Περαιτέρω μελέτη του υλικού (συμπεριλαμβανομένης της αττικής κεραμικής με μαύρο γάνωμα, άλλων εργαστηρίων κλπ.) θα φωτίσει σε μεγαλύτερο βαθμό τον ρόλο των αττικών αγγείων στη Θράκη και θα παράσχει νέα δεδομένα για τις τοπικές κοινότητες, τις παραδόσεις τους και τις προτιμήσεις τους.