Η κωδικοποίηση της λογοτεχνίας: λογοτεχνική θεωρία και κριτική

Abstract

Περιγραφή και ανάλυση του φαινομένου της σταδιακής εμφάνισης ενός κριτικού λόγου για τη λογοτεχνία. Ο λόγος αυτός ανιχνεύεται στην αναζήτηση μιας ορολογίας για τον νεόκοπο είδος "μυθιστόρημα" που ξεκινά στο περιβάλλον των πρώτων Μαυροκορδάτων, συνεχίζεται στον φαναριώτικο χώρο και καταλήγει με τη διατύπωση της "κριτικής" θεωρίας του Κοραή και την πρόταση του όρου "μυθιστορία". Στις αρχές του 19ου αιώνα παρατηρείται, παράλληλα, η πύκνωσης έργων Ποιητικής (εγχειριδίων αποτελούμενων από κανόνες για τη σύνθεση και την κρίση ενός ποιητικού έργου) κατά τη δεκαετία του 1810. Τα έργα αυτά κινούνται λιγότερο ή περισσότερο μέσα στο πνεύμα των ευρωπαϊκών έργων με αντικείμενο τα Belles-Lettres. Ειδικότερα πρόκειται για: (1) την Ποιητική που ενσωματώνει ο Στέφανος Κομμητάς στην Εγκυκλοπαιδεία Φιλολογικών Μαθημάτων (1812-1814), με υλικό αντλημένο από τον Γάλλο αισθητικό Charles Batteux και αριστοτελικό χαρακτήρα. (2) τα Γραμματικά (1817) του Κωνσταντίνου Οικονόμου, ο οποίος χρησιμοποιεί επίσης τον αριστοτελικό Batteux αλλά και τον Hugh Blair, που έχει μια νεωτερική και ρομαντική προσέγγιση. (2) Την ποιητική με τίτλο Καλλιόπη παλιν[ν]οστούσα ή Περί ποιητικής μεθόδου (1819) του Χαρίσιου Μεγδάνη, έργο που προέκυψε από τη φαναριώτικη αισθητική. Η χρονική κλιμάκωση των έργων αυτών αντιστοιχεί σε μια ανάλογη μετατόπιση των στόχων: η ποιητική του Κομμητά είναι αποκλειστικά για εκπαιδευτική χρήση, η ποιητική του Οικονόμου προσπαθεί να συνδυάσει τη εκπαιδευτική σκοπιμότητα με την καλλιέργεια του νέου ποιητή, ενώ η ποιητική του Μεγδάνη θέτει ως πρώτη και αποκλειστική προτεραιότητα να εκπαιδεύσει νέους ποιητές. Επίσης, παρουσιάζονται δείγματα μιας αρχομένης νεοελληνικής κριτικής, τα οποία προέρχονται από τον περιοδικό τύπο της εποχής (κυρίως από τον Λόγιο Ερμή), στα οποία διαφαίνεται μια περισσότερο αισθητική (και σίγουρα ισοδύναμη με την ιδεολογική) προσέγγιση των λογοτεχνικών έργων.

This chapter describes and analyses the phenomenon of the gradual emergence of a critical discourse on literature. This discourse is traced in the search for a terminology for the newly created genres of prose fiction and, above all, for the 'novel', which begins in the environment of the first Mavrokordatos, continues in the Phanariot area and ends with the formulation of Korais' 'critical' theory and the proposal of the term 'mythistoria'. In the 1810s there is also an increase of works of Poetics (manuals consisting of rules for composing and judging poetic works). Such manuals, which drew on the European Belles-Lettres, are: 1) the Poetics incorporated in the ‘Encyclopaedia of Greek lessons’ (1812-1814) by Stefanos Kommitas, with material from the French writer on aesthetics Charles Batteux and of Aristotelian character, 2) the ‘Grammatica’ (1817) by Konstantinos Oikonomos, who used material from the Aristotelian Batteux as well as from Hugh Blair, who had a modern and romantic conception of literature; 3) the Poetics entitled ‘Kalliopi palinostoussa or on poetic method’ (1819) by Charisios Megdanis, which complied with the Phanariot aesthetics. At the same time, in the early 19th century, there appeared the first works of codification of modern Greek metrics. One can also detect an incipient modern Greek literary criticism in the periodicals of the time (mainly in ‘Ermis o Logios’), where a more aesthetic approach to literary texts is evident.