Γραμματειακά είδη: η ρητορική

Abstract

Στο κεφάλαιο εξετάζεται η νεοελληνική ρητορική στη διπλή έκφρασή της, της πράξης (λόγοι σε νεοελληνική, λόγια ή δημώδη, γλώσσα) και της θεωρίας (νεοελληνικά εγχειρίδια εκμάθησης ρητορικών πρακτικών). Στο πρώτο πεδίο εξετάζεται η ανάπτυξη και καλλιέργεια του εκκλησιαστικού κηρύγματος. Γίνεται αναφορά στις αιτίες και στα πρόσωπα που συνέβαλαν στην υιοθέτηση μιας απλής γλώσσας για τις ανάγκες του κηρύγματος (Ιωαννίκιο Καρτάνο, Δαμασκηνό Στουδίτη, Αλέξιο Ραρτούρο, εκπροσώπους του θρησκευτικού ουμανισμού: Μελέτιο Πηγά, Μάξιμο Μαργούνιο και Κύριλλο Λούκαρη). Αναλυτικότερα εξετάζεται η φυσιογνωμία του κηρύγματος, όπως καλλιεργείται από τους σημαντικούς εκπροσώπους του είδους την περίοδο που μας ενδιαφέρει: Φραγκίσκος Σκούφος, Ηλίας Μηνιάτης, Κοσμάς ο Αιτωλός και Νικηφόρος Θεοτόκης. Επισημαίνεται η στροφή προς μια ρητορική με κοσμικό-πολιτικό περιεχόμενο τις δύο προεπαναστατικές δεκαετίες στο πλαίσιο των προταγμάτων του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Στην ανανέωση αυτή ξεχωρίζουν ο Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων, ο Νεόφυτος. Βάμβας, ο Θεόφιλος Καΐρης, ο Σπυρίδων Τρικούπης. Στην ενότητα για τη νεοελληνική ρητορική θεωρία γίνεται αναφορά σε εγχειρίδια που εμφανίστηκαν από τα τέλη του 17ου και τις αρχές του 18ου αιώνα και εξυπηρετούσαν εκπαιδευτικές ανάγκες διδασκαλίας της ρητορικής, κοσμικής και εκκλησιαστικής. Γίνεται αναφορά στα ρητορικά εγχειρίδια των Θεόφιλου Κορυδαλέα, Φραγκίσκου Σκούφου, Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου του εξ απορρήτων, Γεράσιμου Βλάχου, Βικέντιου Δαμωδού, Αθανασίου του Πάριου, Κωνσταντίνου Οικονόμου του εξ Οικονόμων, Νεόφυτου Βάμβα και Κωνσταντίνου Βαρδαλάχου. Το κεφάλαιο συμπληρώνεται με ανθολόγιο κειμένων, όπου περιλαμβάνονται διδαχές των τριών πιο σημαντικών ρητόρων της περιόδου, των Σκούφου, Μηνιάτη και Κοσμά του Αιτωλού.

This chapter examines modern Greek rhetoric in its double manifestation, the rhetorical practice (speeches in Modern Greek, learned or vernacular) and the rhetorical theory (Modern Greek textbooks for learning rhetoric). Modern Greek rhetorical practice during the Ottoman period was primarily concerned with ecclesiastical preaching, which already from early 16th century turned to the adoption of a language simple for communicative purposes. The leading preachers in the second half of the Ottoman period were Frangiskos Skoufos, Ilias Miniatis, Cosmas the Aetolian and Nikiforos Theotokis. In the first two decades of the 19th century, in the context of the modern Greek Enlightenment, rhetoric began to develop.

with secular themes concerning the educational, cultural and political needs of the nation. In the section on modern Greek rhetorical theory, reference is made to textbooks that appeared from the late 17th and early 18th centuries and served educational needs of teaching rhetoric, secular and ecclesiastical. These textbooks reproduce the Aristotelian theory and the great legacy of rhetorical theory from antiquity and Byzantium. In the decade of 1810s rhetorical manuals were published that departed from the Aristotelian tradition to some extent, adopting new approaches of European origin to the analysis.