ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΙΜΟΣΦΑΙΡΙΝΗΣ

Abstract

The extremely precise function of hemoglobin depends on two main conditions: (a) the invariabe structure of the globin chains (α and β in the normal adult), and (b) the adequate and balanced of the chains, in a way which ensures no excess of the one or the other type of chains within each red cell. Not meeting these prerequisites results in a number of abnormal conditions, most of which are causing serious clinical problems. As a rule, hemoglobin disorders are hereditary and comprise two main groups : (a) the thalassemias, and (b) the hemoglobin variants. The former are characterized by a decrease or complete absence of one or the other type of globin chains which form the Hb molecule. The latter are due to substitutions or deletions of the aminoacids which form the the Hb molecule. All these conditions are transmitted from parents to progeny in heterozygous or homozygous form. These inherited hemoglobin disorders are more common in the Mediterranean basin, and the Middle East, Indian, South China and neighbouring countries; the main reason for this high frequencies is the long lasting genetic pressure of malaria. The Hb disorders constitute a major problem in Greece and include thalassemia major (survival depending on frequent transfusions) and sickle cell anemia (severe vascular obstructions causing pain and other complications), which are presented in this chapter.

Η άκρως εξειδικευμένη λειτουργία της μεταφοράς οξυγόνου έχει δύο βασικές προϋποθέσεις: (a) την εξαιρετικά σταθερή δομή των α- και β-αιμοσφαιρινικών αλυσίδων (στον ενήλικο) και (β) την ισόρροπη και επαρκή παραγωγή των αλυσίδων αυτών, ώστε να μην υπάρχουν ούτε ελλείματα ούτε περίσσειες μέσα στα ερυθροκύτταρα. Όταν οι προϋποθέσεις αυτές διαταράσσονται τότε προκύπτουν παθολογικές καταστάσεις που αποτελούν συχνά σοβαρά κλινικά προβλήματα. Οι αιμοσφαιρινοπάθειες κατατάσσονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τις θαλασσαιμίες και τις παραλλαγές της αιμοσφαιρίνης. Οι πρώτες χαρακτηρίζονται από ανεπαρκή ή μηδενική σύνθεση του ενός από τα δύο ζεύγη αλυσίδων που απαρτίζουν το τετραμερές αιμοσφαιρινικό μόριο, ενώ οι δεύτερες από μεταβολές της δομής του ενός ή του άλλου τύπου αλυσίδων που στις περισσότερες περιπτώσεις επηρεάζουν την λειτουργικότητά τους. Κοινός παθογενετικός μηχανισμός για όλες τις αιμοσφαιρινοπάθειες είναι οι μεταλλάξεις ή η απώλεια των αντίστοιχων γονιδίων. Κατά συνέπεια, πρόκειται για παθήσεις που μεταβιβάζονται κληρονομικά και εμφανίζονται ως ετερόζυγες ή ομόζυγες καταστάσεις. Οι αιμοσφαιρινοπάθειες είναι περισσότερο συχνές στην κεντρική Αφρική και σε μια γεωγραφική ζώνη που περιλαμβάνει την Μεσόγειο, την Μέση Ανατολή, την Ινδία και την Δυτική Κίνα και τις όμορες εθνότητες. Βασικός παράγων για τη διαμόρφωση της συχνότητα αυτής υπήρξε η επιλεκτική πίεση της ελονοσίας. Οι αιμοσφαιρινοπάθειες που απασχολούν την Ελλάδα είναι η μείζων θαλασσαιμία (ασθενείς με βαρειά αναιμία που επιβιώνουν μόνον με συχνές μεταγγίσεις) και η δρεπανοκυτταρική αναιμία (ασθενείς με κρίσεις αφόρητου πόνου και αγγειοαποφρακτικές κρίσεις). Οι καταστάσεις αυτές μαζί με πολλές ποικίλες παραλλαγές περιγράφονται στο παρόν κεφάλαιο.