Εισαγωγή στη Φιλοσοφία των Αξιών

Abstract

Το σύγγραμμα αποτελεί μια θεματική-ιστορική Εισαγωγή στη Φιλοσοφία των Αξιών. Οι αξίες αποτελούν ένα αινιγματικό αλλά και κρίσιμο φαινόμενο και θέμα. Ήδη από τον 15ο αιώνα στην οικονομική σκέψη του Ύστερου Μεσαίωνα (ο οποίος απηχούσε σχετικά ψήγματα ιδεών ήδη στην οικονομική σκέψη του Αριστοτέλη), αλλά και από τα μέσα του 19ου αιώνα στη φιλοσοφία, οι αξίες θεματοποιήθηκαν ως κεντρικό, άξιο διερεύνησης, φαινόμενο. Ειδικά οι νεο-καντιανοί και οι φαινομενολόγοι αλλά και αγγλο-αμερικανοί φιλόσοφοι που παρέλαβαν τη σκυτάλη αυτής της θεματικής από τους νεο-καντιανούς επιχείρησαν να διαλευκάνουν το φαινόμενο των αξιών. Οι αξίες, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, στη μία ή στην άλλη εκδοχή τους (π.χ., ηθική αξία, καλαισθητική αξία, αξία χρήσης, αξία ανταλλαγής κ.λπ.) φαίνεται πως συνιστούν απαντήσεις στα πρακτικά ερωτήματα του τύπου «προς τι;» (για να χρησιμοποιήσουμε εδώ πυκνά το στίγμα της προσέγγισης του Νίτσε). Με άλλα λόγια, οι αξίες συνιστούν τα βασικά σχήματα νοηματοδότησης της ανθρώπινης ύπαρξης και προσανατολισμού της πράξης. Συνιστούν, εν ολίγοις, ως αξιακό σύστημα, τον κορμό ή τον σκελετό ενός πολιτισμού. Σε περιόδους κρίσης και επαπειλούμενου μηδενισμού δε, όπως στη δική μας, αυτό γίνεται ιδιαιτέρως φανερό. Κάθε πρόβλημα, κοινωνικό, οικονομικό, θεσμικό, αρχίζει να γίνεται κατανοητό ως πρόβλημα που ριζώνει βαθιά στο αξιακό σύστημα του πολιτισμού μας. Η Εισαγωγή αναλαμβάνει να φωτίσει -σε αντιπροσωπευτικά και ενδεικτικά κεφάλαια- τη γενικώς αδιευκρίνιστη και αδιαφανή καταγωγή αυτής της θεματικής από την αρχαία ελληνική σκέψη (Πλάτωνα και Αριστοτέλη με ένα πέρασμα από τους Στωικούς), τη νεότερη εμφάνισή της (Χιουμ, Καντ, και Λότσε), και τη σύγχρονη κορύφωση και το αδιέξοδό της (Μπρεντάνο, Νίτσε και Σέλερ). Προφανώς, μια σειρά φιλοσόφων και σχολών, όπως είναι οι νεο-καντιανοί, ο Λογικός Εμπειρισμός, ο Πραγματισμός, κλπ., έχει μια προσέγγιση στο ζήτημα των αξιών. Στην Εισαγωγή, ωστόσο, επιχειρούμε μια επισκόπηση των πλέον βασικών σταθμών.

The text is a thematic-historical Introduction to the Philosophy of Values. Values are an enigmatic yet crucial phenomenon and topic. As early as the 15th century in late medieval economic thought (which echoed relative nuggets of ideas already in Aristotle's economic thought), and from the mid-19th century in philosophy, values were thematized as a central phenomenon worthy of investigation. Especially the neo-Kantians and the phenomenologists, but also Anglo-American philosophers who took over the baton of this theme from the neo-Kantians, attempted to elucidate the phenomenon of values. Values, in one way or another, in one version or another (e.g., moral value, aesthetic value, use value, exchange value, etc.) seem to constitute answers to the practical questions of "to what end?" (to use here densely the stigma of Nietzsche's approach). In other words, values constitute the basic patterns of making sense of human existence and orienting action. They constitute, in short, as a value system, the backbone or skeleton of a culture. In times of crisis and threatened nihilism, such as ours, this becomes particularly evident. Every problem, whether social, economic or institutional, begins to be understood as a problem deeply rooted in the value system of our civilisation. The Introduction undertakes to illuminate - in representative and indicative chapters - the generally obscure and opaque origins of this theme from ancient Greek thought (Plato and Aristotle with a passage from the Stoics), its more recent emergence (Hume, Kant, and Lotze), and its modern culmination and impasse (Brentano, Nietzsche, and Scheler). Obviously, a number of philosophers and schools, such as the Neo-Kantians, Logical Empiricism, Pragmatism, etc, has an approach to the question of values. In the Introduction, however, we attempt an overview of the most basic milestones.