Χωρική Ανάπτυξη υπό το πρίσμα της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας - Εναλλακτικές διαδρομές για ένα βιώσιμο μέλλον των τοπικών κοινοτήτων

Abstract

Το παρόν σύγγραμμα προσφέρει μια ολοκληρωμένη εξέταση εναλλακτικών κοινωνικοοικονομικών και χωρικών μοντέλων ανάπτυξης που βασίζονται στην αποανάπτυξη, στις οικονομίες της κοινότητας και στην προσέγγιση των κοινών. Στο βιβλίο ασκείται κριτική στα κυρίαρχα παραδείγματα και προτείνονται συμμετοχικές, συμπεριληπτικές και μετασχηματιστικές προσεγγίσεις της ανάπτυξης. Η ανάλυση ξεκινά με την εξέλιξη της χωρικής σκέψης στο πεδίο της αποανάπτυξης, τονίζοντας την ανάγκη για στρατηγικές χωρικά προσαρμοσμένες τόσο σε αστικά όσο και σε αγροτικά περιβάλλοντα (Κεφάλαιο 1). Στη συνέχεια, διερευνάται η θεωρητική και επιστημολογική βάση των «ποικίλων οικονομιών» στο πλαίσιο των «οικονομιών της κοινότητας», με έμφαση στην επανανοηματοδότηση της κοινότητας και στην πολλαπλότητα των οικονομικών πρακτικών που αμφισβητούν τις ηγεμονικές οικονομικές αφηγήσεις (Κεφάλαιο 2). Η διερεύνηση των «κοινών» ως εναλλακτικού παραδείγματος κοινωνικοοικονομικής και πολιτικής οργάνωσης (Οστρομική θεωρία, Αυτόνομος Μαρξισμός, ομοτιμία) γίνεται μέσα από πρακτικές εφαρμογές υλικών και άυλων κοινών (Κεφάλαιο 3). Τα θέματα αυτά αναπτύσσονται περαιτέρω μέσα από την εξέταση των κοινών ως σύνθετων και δυναμικών συστημάτων (Κεφάλαιο 8). Στη συνέχεια, εξετάζεται η έννοια της «κοινωνικής καινοτομίας», καθώς και οι χωρικές πτυχές και οι συνδέσεις της με διάφορες προσεγγίσεις της ανάπτυξης και την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία (Κεφάλαιο 4). Αυτό οδηγεί σε συζητήσεις σχετικά με τη συμμετοχική διακυβέρνηση και τον χωροταξικό σχεδιασμό ως απάντηση στις κοινωνικο-περιβαλλοντικές προκλήσεις σε διάφορες χωρικές κλίμακες (Κεφάλαιο 5). Η «συμμετοχική έρευνα δράσης» εισάγεται ως μέθοδος για την προώθηση της αλλαγής μέσω της συλλογικής δράσης και της καλλιέργειας της επιθυμίας του υποκειμένου να υιοθετήσει νέους ρόλους και καινοτόμες δράσεις (Κεφάλαιο 6). Το μοντέλο «κοινοτικής ανάπτυξης» ABCD που βασίζεται στα πλεονεκτήματα και στις δυνάμεις μιας περιοχής δίνει στις κοινότητες τη δυνατότητα να προσδιορίζουν οι ίδιες τους στόχους τους, να ενεργοποιούν τους διαθέσιμους πόρους τους και να διαμορφώνουν το στρατηγικό τους όραμα για την ανάπτυξη (Κεφάλαιο 7). Τέλος, εμπειρικές περιπτώσεις από την Ελλάδα και διεθνώς αναδεικνύουν συνεργατικά δίκτυα, τοπικές πρωτοβουλίες και στρατηγικές συλλογικής δράσης για την οικοδόμηση βιώσιμων και καινοτόμων μορφών κοινοτικής ανάπτυξης (Κεφάλαια 9, 10, 11).

This book offers a comprehensive examination of alternative socio-economic and spatial development models grounded in degrowth, community economies, and commons-based thinking. It critiques dominant paradigms while proposing participatory, inclusive, and transformative approaches to development. The analysis begins with the evolution of spatial thinking in degrowth, highlighting the need for context-specific strategies across urban and rural environments (Chapter 1). It then explores the epistemological foundations of diverse economies within the “community economies” framework, emphasizing the redefinition of “community” and the multiplicity of economic practices that challenge hegemonic economic narratives (Chapter 2). A major focus lies in the exploration of the commons as a socio-political alternative. Three key theoretical strands ‒Ostrom’s institutionalism, Autonomous Marxist critique of capitalism, and parity-based approaches‒ are presented alongside practical applications of material and immaterial commons (Chapter 3). These themes are further developed through a methodological lens, examining commons as complex, evolving systems, with continued relevance of Ostromian frameworks (IAD and SES) and insights from Autonomous Marxist perspective (Chapter 8). The concept of social innovation is also examined in relation to spatiality, development theory and the Social and Solidarity Economy (Chapter 4). This leads into discussions on participatory governance and spatial planning, advocating democratic engagement as a response to socio-environmental challenges (Chapter 5). Participatory action research is introduced as a method for fostering change through collective agency and redefined subjectivities (Chapter 6). The Asset-Based Community Development (ABCD) model is presented as a strategy for leveraging local capacities and setting community-led goals (Chapter 7). Finally, empirical cases from Greece and globally demonstrate cooperative networks and grassroots initiatives using commons-based strategies to build sustainable and empowered communities (Chapters 9, 10, 11).