Με επίκεντρο το συναίσθημα

Abstract

Σύμφωνα με μια κοινή αντίληψη, αυτό που έχει σημασία στην τέχνη είναι το συναίσθημα. Λέγοντας συναίσθημα εννοούμε αφενός αυτό του καλλιτέχνη, και αφετέρου τη συναισθηματική επίδραση του έργου του στους δέκτες. Στον πολιτισμό μας, όμως, οι τέχνες επικοινωνούν μέσω συμβατικών τρόπων, και το συναίσθημα αποτελεί μέρος της δομής τους. Στη φιλολογία και σε άλλες τέχνες, το συναίσθημα «δομείται» με λέξεις ή/και ενσωματωμένους τρόπους έκφρασης – δηλαδή μέσα στις γλώσσες των τεχνών. Αυτές, με τη σειρά τους, «ενθαρρύνουν» ανταποκρίσεις από τον αναγνώστη ή τον θεατή και τον ακροατή, αν και η καλλιτεχνική δημιουργία και η πρόσληψή της ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό ανάμεσα στις καλλιτεχνικές φόρμες. Ένα γραπτό κείμενο, το οποίο απευθύνεται στο υποκειμενικό συναίσθημα και στη φαντασία του αναγνώστη, είναι αρκετά διαφορετικό από αυτό ενός μουσικού συμβάντος που συγκεντρώνει ένα μεγάλο ακροατήριο – ή ενός χορευτικού συμβάντος. Έτσι, το ίδιο το έργο τέχνης μπορεί να «ενσωματώνει» συναίσθημα. Στόχος του παρόντος εγχειριδίου είναι η παρουσίαση τρόπων έκφρασης της συναισθηματικής δύναμης της έντεχνης μουσικής, της ζωγραφικής και της όπερας στον πολιτισμό μας μέσα από θεωρίες και παραδείγματα. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζονται και αναλύονται τρόποι με τους οποίους αντιλαμβανόμαστε τις τέχνες, ιδίως τη μουσική, να επικοινωνούν με το συναίσθημα. Στόχος του δεύτερου κεφαλαίου είναι η παρουσίαση αισθητικών θεωριών και έργων που ανέδειξαν τη συναισθηματική δύναμη της μουσικής και της ζωγραφικής (κινήματα: μπαρόκ, ρομαντισμός και εξπρεσιονισμός). Στόχος του τρίτου κεφαλαίου είναι να προσφέρει πολιτισμικές αναγνώσεις σε συνάρτηση με δύο ακραίους πόλους συναισθημάτων, όπως εμφανίζονται στην όπερα, δηλαδή τα συναισθήματα της αγάπης, ιδίως την εποχή που αποθεώνεται (ρομαντισμός), και αυτά σε σχέση με την ανθρώπινη σύγκρουση (πόλεμος).

According to a common view, what is important in art is emotion. Emotion should refer, on the one hand, to the artist and, on the other hand, to the effect of his work on the receivers. In our culture, however, the arts communicate through convention, and emotion becomes part of the structure. Emotion is constructed in literature and other arts with words and/or embodied modes of expression—that is, within artistic languages. These invite responses from a reader or a spectator or a listener, although artistic creation and its reception varies considerably between art forms. A written text that engages a reader’s subjective feeling and imagination is quite different to that of a music event bringing together a large listening audience—or a dancing one. So, an artwork itself can ‘embody’ emotion. This study aims to present ways of articulation of the emotional power of art music, painting and opera in our culture using theories and examples. The first chapter presents and analyses ways through which we perceive the arts, especially music, to communicate with emotion. The second chapter aims to present aesthetic theories and works which favored the emotional power of music and painting (movements of baroque, romanticism and expressionism). The aim of the third chapter is to offer cultural readings in relation to the two opposing poles of emotions as they appear in opera, namely, the emotions of love, especially in the era of them reaching a climax (romantic era), and those in relation to human conflict (war).