Η φύση τόσο μακριά, τόσο κοντά

Abstract

Η μελέτη εξετάζει ορισμένα εμβληματικά, αλλά και κάποια λιγότερο γνωστά, νεοελληνικά πεζογραφικά έργα του εικοστού και του εικοστού πρώτου αιώνα, με σκοπό να αναδείξει τις ποικίλες λειτουργίες και αναπαραστάσεις της φύσης σ’ αυτά από μια οικολογική σκοπιά. Η οπτική αυτή εντάσσει το εγχείρημα στο πλαίσιο της οικοκριτικής. Μετά από μια παρουσίαση της ιστορίας και των βασικών ζητημάτων που απασχολούν αυτόν τον κλάδο των περιβαλλοντικών ανθρωπιστικών επιστημών, τα επιμέρους κεφάλαια εξετάζουν τα έργα στα πολιτισμικά τους συμφραζόμενα, στη σειρά της χρονολογικής τους διαδοχής. Θέματα που συζητούνται είναι: οι πολιτικές, ιδεολογικές και οικονομικές προϋποθέσεις της αστικής φυσιολατρίας του Μεσοπολέμου· η εξ αποστάσεως εξιδανίκευση της φύσης στον πνευματικό εθνισμό της γενιάς του ’30· η ιδεολογική της κατάχρηση στην υπηρεσία της ευγονικής την ίδια περίοδο· η ταύτιση της γυναίκας με τη φύση σε μια κίνηση που αρχικά εξιδανικεύει και τελικά απωθεί και τις δύο σε άντρες συγγραφείς και, στον αντίποδα, η αποδοχή της υλικότητας και της πολλαπλότητας της φύσης σε γυναίκες συγγραφείς από τον Μεσοπόλεμο μέχρι τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια· η απειλή της φύσης να επιστρέψει ως καταπιεσμένος αλλά και απελευθερωτικός Άλλος μέσα στην επιθετική αστικοποίηση της δεκαετίας του 1960· το τέλος του κόσμου ως συνέπεια της άκρατης ανάπτυξης, του ατομισμού και του ανταγωνισμού και η πιθανότητα μιας σωτηρίας στο άνοιγμα, στην αποδοχή της ρευστότητας και στη σύνδεση του ανθρώπου με το σύνολο της φυσικής πραγματικότητας. Στη μελέτη αυτή το ιεραρχικό δίπολο άνθρωπος/φύση επανέρχεται σταθερά σε πολλά από τα κείμενα, ενώ αλλά αναδεικνύουν τα αδιέξοδα στα οποία οδηγεί αυτός ο καταπιεστικός και υποτιμητικός διαχωρισμός, καθώς γίνεται σαφές ότι ο άνθρωπος είναι φύση.

This study examines some emblematic, but also some lesser-known modern Greek prose works of the twentieth and twenty-first centuries, to discuss the functions and representations of nature in these works from an ecological perspective. This perspective places the project within the framework of ecocriticism. After a presentation of the history and issues of this branch of environmental humanities, the individual chapters examine the works in their socio-cultural contexts, in the order of their chronological succession. Topics discussed are the political, ideological and economic presuppositions of interwar bourgeois love of nature; the distant idealization of nature in the intellectual nationalism of the 1930s generation; its ideological abuse in the service of eugenics in the same period; the identification of women with character in a movement that initially idealizes and eventually repels both in male writers and, in the opposite direction, the acceptance of the materiality and diversity of nature in women writers from the interwar to the early postwar years; the threat of nature's return as an oppressed but liberating Other in the aggressive urbanization of the 1960s; the end of the world as a consequence of rampant growth, individualism and competition and the possibility of salvation in the opening up, acceptance of fluidity and the connection of the human being to the whole of the natural realm. In this study, the hierarchical dichotomy of human/nature recurs consistently in many of the texts. In contrast, others highlight the dead ends to which this oppressive and devaluing division leads, as it becomes clear that humans are nature.