Οι σοφιστές και ο Σωκράτης

Abstract

Το βιβλίο εξετάζει τη συμβολή των σοφιστών και του Σωκράτη στην πνευματική ζωή της Αθήνας του πέμπτου αιώνα και τη θέση τους στη φιλοσοφική παράδοση. Ακολουθώντας μια πρόσφατη ερμηνευτική αντίληψη, επιλέγει να συνδέσει (αντί να αντιδιαστείλει) τη μορφή του Σωκράτη με εκείνες των άλλων επαγγελματιών δασκάλων της σοφίας κατά τον πέμπτο αιώνα, στους οποίους η ιστοριογραφία της φιλοσοφίας, υιοθετώντας τη διάκριση φιλοσοφίας και σοφιστικής που καλλιέργησαν ή και εισήγαγαν ο Πλάτων και στη συνέχεια ο Αριστοτέλης, επιφύλασσε μια απαξιωτική πρόσληψη. Οργανωμένο σε δεκατρία κεφάλαια, το παρόν εγχειρίδιο επιδιώκει να θέσει ερωτήματα που θα επιτρέψουν τη συζήτηση και τον αναστοχασμό πάνω σε όψεις της σκέψης αλλά και της πρακτικής που χαρακτηρίζει τους σοφιστές και τον Σωκράτη. Η δομή των κεφαλαίων είναι θεματική. Στα Κεφάλαια 1 και 2 παρουσιάζεται το κοινωνικό και ιστορικό υπόβαθρο στο οποίο αναδύθηκε η σοφιστική κίνηση στην Αθήνα του πέμπτου αιώνα και εξετάζονται ζητήματα ορολογίας. Στα Κεφάλαια 3 έως 8 αναπτύσσονται επιμέρους ερωτήματα: γλώσσα και επικοινωνία· η χρήση τεχνικών επιχειρηματολογίας στην πολιτική πρακτική και οι συνέπειες για την πολιτική θεωρία· η κριτική της πλεονεξίας· η κριτική της παραδοσιακής θρησκείας· η θεωρητική αντιμετώπιση της γλώσσας· ο σχετικισμός του Πρωταγόρα. Τα Κεφάλαια 11 μέχρι και 13 (και το Παράρτημα) στρέφονται στον Σωκράτη. Το Κεφάλαιο 11 παρουσιάζει στοιχεία για τον τρόπο με τον οποίο επιχειρηματολογεί ο Σωκράτης και τα οποία δικαιολογούν την κατάταξή του μεταξύ των σοφιστών, και εξηγεί την απολογητική υπέρ του Σωκράτη στάση του Πλάτωνα και του Ξενοφώντα. Αντιστικτικά, στο Κεφάλαιο 12 παρουσιάζονται χαρακτηριστικά σωκρατικές (και όχι σοφιστικές) αντιλήψεις που θα δικαιολογούσαν τον διαχωρισμό του Σωκράτη από τους άλλους σοφιστές (ή και την επανεξέταση της όλης ταξινόμησης). Τέλος, το Κεφάλαιο 13 και το Παράρτημα στέκονται σε δύο γνωρίσματα της σωκρατικής πρακτικής (στην αναζήτηση των ορισμών και στη σημασία της ἀπορίας στη φιλοσοφία) που εξηγούν την ακλόνητη θέση του Σωκράτη στη χορεία των μεγάλων φιλοσόφων.

The book examines the role the so-called ‘sophists’ on the one hand and Socrates on the other played in fifth-century Athenian intellectual life. It draws attention to their various contributions to philosophy. Following a current interpretative trend, the authors choose to treat Socrates as one of the many fifth-century teachers of wisdom, whom the historiography of philosophy, following the distinction between philosophy and sophistry that Plato and Aristotle introduced, presented unfavourably. The structure of the chapters is thematic. Based on the extant evidence, the authors aim to draw attention to the questions which are raised by the sophists and to their possibly original contribution to philosophy. The first two chapters deal with the social and historical background that gave rise to the so-called Sophistic Movement in fifth-century Athens and discuss questions of nomenclature. Chapters three to eight focus on individual questions: Language and communication; the implementation of argumentative skills in politics and its implication for theorizing politics; the criticism of pleonexia or greed; the criticism of traditional religion; theorizing language; Protagorean relativism. Chapters eleven to thirteen (as well as the Appendix) shift the discussion to Socrates. Chapter eleven draws attention to elements of Socrates’ argumentative practice that justify treating him as one of them and explains the need for Plato and Xenophon to ‘apologise’ to their teacher. By contrast, chapter twelve focuses on some typically Socratic and rather ‘non-Sophistic’ ideas that could justify his distinction from the ‘other Sophists’ (or invite us to reconsider our categories). Lastly, chapter thirteen and the appendix focus on two aspects of Socratic practice (the quest for definition and the role of aporia in philosophical investigation) that explain Socrates’ undisputed importance in the philosophical canon.