Αρχαιοελληνικοί μύθοι και τραγωδίες στην όπερα του 20ού αιώνα

Abstract

Λαμβάνοντας υπόψη όχι μόνο το ενδιαφέρον των συνθετών και λιμπρετιστών του 20ού αιώνα για την αρχαία ελληνική τραγωδία, αλλά και τη διαχρονική παρουσία των αρχαιοελληνικών μύθων στην οπερατική δημιουργία, κύριοι στόχοι του παρόντος συγγράμματος είναι η παρουσίαση και η μελέτη αρχαιόθεμων και αρχαιόμυθων λιμπρέτων του περασμένου αιώνα. Στο πρώτο κεφάλαιο εξετάζονται τα λιμπρέτα στα οποία κεντρικό πρόσωπο είναι ο θεός Διόνυσος και τα πρόσωπα που σχετίζονται με αυτόν (κυρίως οι Βάκχες). Στο δεύτερο κεφάλαιο μελετώνται λιμπρέτα των οπερών που αφορούν τον Οίκο των Λαβδακιδών –όπως οι μύθοι αυτοί αναφέρονται στα αρχαία δράματα του Θηβαϊκού κύκλου– με βασικούς πρωταγωνιστές τον Οιδίποδα και την Αντιγόνη. Το επόμενο κεφάλαιο περιλαμβάνει την εξέταση οπερών που βασίζονται σε πρόσωπα και γεγονότα από τον Οίκο των Ατρειδών. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στα λιμπρέτα που βασίζονται στις σχετικές αρχαίες τραγωδίες (π.χ. στην τριλογία της Ορέστειας). Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται όπερες που αναφέρονται σε τραγωδίες σχετικές με την έκβαση του Τρωικού Πολέμου (Ανδρομάχη, Εκάβη, Ελένη και Τρωάδες του Ευριπίδη) και με συναφή μυθικά γεγονότα που αφηγείται ο Όμηρος στην Ιλιάδα. Το πέμπτο κεφάλαιο πραγματεύεται όπερες (και κάποια ιδιάζοντα μουσικοθεατρικά έργα) βασισμένες σε δύο δράματα του Αισχύλου: τον Προμηθέα Δεσμώτη και τους Πέρσες. Στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζονται όπερες, των οποίων η πλοκή βασίζεται σε πρόσωπα και γεγονότα από την ομηρική Οδύσσεια. Στο έβδομο κεφάλαιο μελετώνται λιμπρέτα που αντλούν δραματουργικό υλικό ή έχουν ως πηγή έμπνευσής τους γεγονότα και πρόσωπα που συνδέονται αφενός με την Αργοναυτική Eκστρατεία, αφετέρου με τη Μήδεια του Ευριπίδη. Το όγδοο κεφάλαιο επικεντρώνεται στη χρήση και την αναθεώρηση του μύθου του Ορφέα στα λιμπρέτα οπερών του 20ού αιώνα, ενώ το τελευταίο κεφάλαιο του συγγράμματος αφορά τις όπερες με δραματουργικό έναυσμα τις τραγωδίες Ιππόλυτος και Άλκηστις του Ευριπίδη και μυθολογικά πρόσωπα, όπως τoν Θησέα, την Αριάδνη, τη Φαίδρα και τον Ηρακλή.

Considering not only the interest of composers and librettists of the 20th century for the ancient Greek tragedies, but also the intertemporal presence of ancient Greek myths in the operatic creation, the present essay aims at presenting and studying librettos inspired by ancient Greek themes and myths. The first chapter examines the librettos in which the central figure is god Dionysus and the persons related to him (mainly the Bacchae). Librettos of operas concerning the House of Labdacids –as these myths are mentioned in the ancient dramas of the Theban cycle with Oedipus and Antigone as their main characters– are studied in the second chapter. The following chapter examines operas based on persons and events from the House of the Atreids. Emphasis is given to librettos based on relevant ancient tragedies (e.g. the trilogy Oresteia). The fourth chapter presents operas that refer to tragedies related to the outcome of the Trojan War (Euripides’ Andromache, Hecuba, Helen, and Trojan women) and to mythic events narrated by Homer in the Iliad. The fifth chapter discusses operas (and some sui generis musico-theatrical works) based on two plays by Aeschylus: Prometheus Bound and Persians. Operas whose plots are based on characters and events from the Homeric Odyssey are presented in the sixth chapter. In the seventh chapter we study librettos that have as source of inspiration the events and persons connected, on one hand, with the Argonautic Expedition and, on the other, with Euripides’ Medea. The eighth chapter focuses on the use and revision of the myth of Orpheus in the opera librettos of the 20th century, while the last chapter of the book concerns those inspired by the Euripidean tragedies Hippolytus and Alcestis and mythic figures such as Theseus, Ariadne, Phaedra and Hercules.